Ali bin Abbas📕 el-Kitâbü’l-Melekî

ALİ bin ABBAS el-MECÛSÎ

عليّ بن العباس المجوسي
(ö. 384/994 [?])

İranlı tıp âlimi.

Şîraz’ın meşhur hekimlerinden Ebû Mâhir Mûsâ b. Seyyâr’ın öğrencisi oldu ve ilk çalışmalarını bu şehirde yaptı. Mecûsî bir aileden geldiği için bu nisbeyle tanındı. 

Büveyhîler’den Adudüddevle’nin sarayında hekimlik yaptı ve bu hükümdara ithaf ettiği Kâmilü’ṣ-ṣınâʿati’ṭ-ṭıbbiyyeveya kısaca el-Kitâbü’l-Melekî (hükümdar kitabı) adlı eseriyle meşhur oldu. 

İbn Sînâ’nın el-Ḳānûn fi’ṭ-ṭıb adlı eserinden önce tıp dünyasında büyük yankılar uyandıran Kâmilü’ṣ-ṣınâʿa da onun gibi XIII. yüzyıla kadar Avrupa’da ve İslâm dünyasında klasik bir ders kitabı olarak okutuldu.

Batı’da Liber Regius(hükümdar kitabı) adıyla bilinen ve iki bölümden meydana gelen eserin ilk yarısı nazariyata, ikinci yarısı ise pratik tıp bilgilerine ayrılmıştır. 

Ali b. Abbas bu eserinde İbn Sînâ’dan önce psikoterapinin önemini vurgulamış ve psikoloji ile tıp arasındaki münasebete dikkat çekmiştir. Eser Batı’da ilk defa Constantine d’Africain (XI. yüzyıl) tarafından Latince’ye tercüme edilmiştir ve bu zatın Pantechne (Liber pantegni) adlı eseri aslında Kâmilü’ṣ-ṣınâʿa’nın özellikle cerrahî bölümlerini içine alan muhtasar bir tercümesinden ibarettir. 

Salerno okulunda ders kitabı olarak okutulan bu tercüme daha sonra Constantini Africani operum reliquia (Bale 1539) içinde yayımlandı. 

Kâmilü’ṣ-ṣınâʿa’nın bütününü 1127 yılında Antakyalı Stephan Latince’ye çevirdi ve eser önce Liber regalis dispositio nominatus ex arabico venetiis (Venedik 1492), daha sonra da Liber totius medicine necessaria continens, quem sapientissimus Haly filius Abbas discipulus edidit: regique inscripsit (Lyon 1523) adıyla neşredildi. 

Orijinal Arapça metni Lahor (1283) ve Bulak’ta (I-II, 1294) basılan eserin birinci bölümünün anatomiye ait ikinci ve üçüncü “makale”leri Râzî ve İbn Sînâ’nın konuyla ilgili risâleleriyle birlikte P. de Koning tarafından Fransızca’ya tercüme edildi (Trois traités d’anatomie arabe, Leiden 1903). 

Diğer bazı bölümleri de çeşitli Batı dillerine tercüme edilen (bk. Sarton, s. 677) Kâmilü’ṣ-ṣınâʿa’nın birçok yazma nüshası mevcut olup (bk. Sezgin, III, 321) bunlardan İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’ndeki, ilk yarıyı teşkil eden XIII. yüzyıla ait bir nüsha (AY, nr. 6375) ile ikinci yarıyı teşkil eden XV. yüzyıla ait bir nüshanın (AY, nr. 4713) birleştirilmiş vaziyette ve üç cilt halinde tıpkıbasımı yapılmıştır (Frankfurt am Main 1985). Kâmilü’ṣ-ṣınâʿati’ṭ-ṭıbbiyye XIV. yüzyılda da Tercüme-i Kâmilü’s-sınâa adıyla Aydınoğlu Umur Bey adına kısmen Türkçe’ye tercüme edilmiştir. 

Otuz bab olarak tertip edilen eserde müfret devalar, tiryaklar, müshiller, haplar, fitiller, tabletler, tozlar, yakılar, yağlar, şerbetler, göz ilâçları, cerahati giderecek ilâçlarla bazı hastalıklardan bahseden kısımlar yer almaktadır. Tercüme-i Kâmilü’s-sınâa’nın yazma bir nüshası Bursa Eski Yazma ve Basma Eserler Kütüphanesi’ndedir (nr. 819). 

BİBLİYOGRAFYA

İbnü’l-Kıftî, İḫbârü’l-ʿulemâʾ, s. 155-156.

İbn Ebû Usaybia, ʿUyûnü’l-enbâʾ, Kahire 1884, I, 236-237.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1680.

Brockelmann, GAL Suppl., I, 423.

Sezgin, GAS, III, 320-322; V, 345-346.

Adıvar, Osmanlı Türklerinde İlim, s. 20-21.

M. Ullmann, Die Medizin im Islam, Leiden 1970, s. 140-146.

Bedii N. Şehsuvaroğlu, Eczacılık Tarihi Dersleri, İstanbul 1970, s. 282-283.

Sarton, Introduction, I, 677-678.

Muhammed Züheyr el-Bâbâ, “el-Akrabâzînât”, Proceedings of the First International Symposium for the History of Arabic Science, Halep 1977, I, 587-593.

Türkiye Kütüphaneleri İslâmî Tıp Yazmaları Kataloğu, İstanbul 1984, s. 341-342.

X. Gretschischeff, “Die Augenheilkunde des Ali Abbas (X. Jahrhundert), Zum erstenmal ins Deutsche übertragen”, Augenheilkunde im Islam (nşr. Fuat Sezgin), Frankfurt am Main 1986, IV, 81-115.

J. G. Thierfelder, “Beweis dass das Almaleki des Ali Ben Abbas und das Pantechum des Ishak Ben Soleiman identisch und Letzterer der wahre Verfasser des Werkes sei”, Beiträge zur Geschichte der arabisch-islamischen Medizin(nşr. Fuat Sezgin), Frankfurt am Main 1987, s. 60-64.

Sami Hamarneh, “Al-Majusi, Abu’l-Hasan ʿAli İbn ʿAbbâs”, DSB, IX (1981), s. 40-42.

C. Elgood, “ʿAlī b. al-ʿAbbās”, EI² (İng.), I, 381.

L. Richter-Bernburg, “ʿAlī b. ʿAbbās Maǰūsī”, EIr., I, 837-838.

♻️

Ali bin Abbas

Fars Müslüman fizikçi ve tıp âlimi. 

Ali bin Abbas el-Mecusi Mesudi ya da Latince Haly Abbas olarak bilinir. İranlıMüslüman fizikçi ve tıp alimidir. Kitab El-Maliki adlı tıp ve psikoloji üzerine yazdığı eseriyle ve günümüzden yaklaşık 1000 sene önce ilk kanser ameliyatını yapmasıyla bilinir.

Hayatı;

Zamanının en saygıdeğer üç tıp aliminden birisiydi. 939'dan 996'ya kadar hüküm süren Büveyhoğulları hanedanından Adudüddevlezamanında ünlü bir fizikçi olmaya başlamıştır. Adududevle, zamanında alimleri koruyan onları destekleyen biriydi ve Şiraz'da ve 994 yılında Bağdat'ta Ali bin Abbas'ın çalıştığı iki hastane açmıştı. 

Ali bin Abbas'ın soyu Mecusiliğe mensuptu-el-Mecusi adı da buradan gelmektedir-ama kendisi Müslümandı. Onun Allah inancı ve O'na duyduğu saygı, ibadetinde ve yaşam tarzında, üslubunda çalışma hayatı boyunca kendini göstermiştir.

Kitab Kamilü-s Sina; 

Ali bin Abbas tıp üzerine yazdığı Kitab Kamilü-s Sina adlı eseriyle bilinir, bu eser daha sonra 980 yılında tamamlanan The Complete Art of Medicine olarak adlandırlmıştır. Ali bin Abbas bu eserini Emir'e ithaf etmiş ve bu eser daha sonra Kitab el-Maliki (Royal Book veya Latince Liber Regalis ya da Regalis Dispositio)olarak adlandırılmıştır. Kitap, Râzî'nin el-Havi adlı eserinden daha özlü ve daha sistematik; İbn-i Sina'nın El-Kanun fi't-Tıb adlı eserinden daha uygulamalı bir biçimde yazılmıştır.

Kitab el-Maliki ilk on bölümü teorik ikinci on bölümü uygulamalı tıp olarak anlatılan 20 bölüme ayrılmıştır. Konularının birkaçı diyetisyenlik ve tıbbi malzemeler, kılcal damarların temel fikirleri, ilginç tıp rasatları ve doğum boyunca meydana gelen rahim hareketlerinin açıklamasından oluşur. (örneğin; çocuk rahim dışına kendiliğinden çıkmaz, rahim hareketleriyle itilir. Böylelikle Hipokrat'ın Doğum Olayı tezini çürütmüştür.)

Bu kitap Avrupa'da Constantinus Africanustarafından Liber pantegni olarak 1087 yılında Latinceye çevrildi. Liber pantegni'nin tamamlanması ve daha iyi tercümesinin yapılması ise 1127 yılında Antakyalı Stephentarafından yapıldı ve bu kitap daha sonra 1492 ve 1523 yıllarında Venedik'te basıldı.

Tıp etiği ve araştırma;

Çalışma, doktorlar ve hastalar arasındaki sağlıklı ilişki ve tıp etiğinin önemi üzerinde durmaktadır. Ayrıca bu eser günümüzdeki modern tıbbi araştırmalara benzer bilimsel metodolojinin ayrıntılarını açıklamaktadır.

Nöroloji ve psikoloji;

Nöroloji ve psikoloji hakkında Kitab el-Maliki'de bilgi verilmiştir. Ali bin Abbas bu eserinde beynin nöroanatomisi, nörobiyolojisi, nöropsikolojisini tanımlamış ve çeşitli akli bozuklukları, uyku hastalıklarını, amnezi (hafıza kaybı)yi, hipokondriyayı, komahali, sıcak ve soğuk menenjitleri, aşk hastalıklarını, sarayı ve kısmi felç gibi sağlık sorunlarını tanımlamıştır. O, ilaçla tedavi ya da ilaçlardan daha çok diyet ve doğal beslenmeyle sağlığın korunmasının öneminin üzerinde durmuştur.

KAYNAKÇA:

Genel

• Lutz Richter-Bernburg, "‘Ali b. ‘Abbas Majusi", in Encyclopedia Iranica, ed. Ehsan Yarshater, 6+ vols. (London: Routledge & Kegan Paul and Costa Mesa: Mazda, 1983 to present), vol. 1, pp. 837–8
• Manfred Ullmann, Die Medizin im Islam, Handbuch der Orientalistik, Abteilung I, Erg?nzungsband vi, Abschnitt 1 (Leiden: E.J. Brill, 1970), pp. 140–146
• Fuat Sezgin, Medizin-Pharmazie-Zoologie-Tierheilkunde bis ca 430 H., Geschichte des arabischen Schrifttums, Band 3 (Leiden: E.J. Brill, 1970), pp. 320–322
• Manfred Ullmann, Islamic Medicine (Edinburgh: Edinburgh University Press, 1978, reprinted 1997), pp. 55–85
• Wustenfeld: Geschichte der arabischen Aerzte (59, 1840).
• Edward G. Browne, Islamic Medicine, 2002, p. 53-54, ISBN 81-87570-19-9
• Charles S. F. Burnett, Danielle Jacquart (eds.), Constantine the African and ʻAlī Ibn Al-ʻAbbās Al-Magūsī: The Pantegni and Related Texts. Leiden: Brill, 1995. ISBN 90-04-10014-8
• Shoja MM, Tubbs RS. The history of anatomy in Persia. Journal of Anatomy 2007; 210:359–378

⚠️Afrikalı Konstantin

11. yüzyılda yaşamış, tıp üzerine yazılmış eserler çevirmiş çevirmen (1020-1087)

Onun ilk çevirisi, 10. yüzyılda yaşamış İranlıfizikçi Ali bin Abbas tarafından 1087 yılında kaleme alınan Kitab el-Malikinin Latince bir tercümesi olan The Complete Book of Medical Art adlı çevirisiydi.

Bu kitap, tıp üzerine yazılmış kapsamlı bir Arapça eserdi. Bu kitap daha sonra Pantegni olarak Batı'da bilinmeye başladı. Bu çevirinin önemi, öğrenciler için Batı'ya Latinceye çevirilerek aktarılan önemli bir kaynak olmasındandı, çünkü Complete Book of the Medical Art 128 önemli el yazmasının toplandığı bir derlemeyi içeren kapsamlı, kütüphanelerde bulunması gereken bir eserdi. 

Bu çeviri ayrıca, Constantinus Africanus'un 108 bilinen el yazması eserinin bir derlemesini de içeriyordu. Bu çeviri kısa bir zaman sonra öğrencilerin tıp müfredatına dahil oldu.

Genel

• Charles S. F. Burnett, Danielle Jacquart (eds.), Constantine the African and ʻAlī Ibn Al-ʻAbbās Al-Magūsī: The Pantegni and Related Texts. Leiden: Brill, 1995. ISBN 90-04-10014-8
• M. McVaugh, Constantine the African. C. C. Gillispie, ed., Dictionary of Scientific Biography, Vol. 3 (New York: Charles Scribner's Sons, 1970): pp. 393–5.
• Lienhard JH. Engines of our Ingenuity, Number 2097 - Constantine the African.