balinalar ve insanlar, arasındaki psikolojideki evrimsel yakınsama

 

BALİNA VE YUNUS HAKLARINA İLİŞKİN BİLİMSEL KANITLAR

Şişe burunlu yunuslarda görülen açık ağız gülümsemesi. C: ZooMarine, İtalya. 

Balinalar ve Yunuslar: Karmaşık türlerden karmaşık davranışlar

Balinalar ve yunuslar, avlanma, casusluk yapma ve kuyruk vurmadan dalgalarda sörf yapmaya ve alet kullanmaya kadar çok çeşitli büyüleyici davranışlar sergilerler. 

Ayrıca balinaların ve yunusların ölüleri için yas tuttukları, hatta insanları kurtardıkları yönünde iyi kanıtlanmış raporlar da vardır.

Balina ve yunus türleri, grupların gelişmesini sağlamaya yardımcı olan işbirliği de dahil olmak üzere yüksek derecede sosyal davranış sergileme eğilimindedir. İşbirliğinin örnekleri arasında kambur balinalarda kabarcık ağlarıyla beslenme ve dünyanın çeşitli yerlerinde bildirilen şişe burunlu yunuslar ile balıkçılar arasındaki işbirliğine dayalı davranış yer alır.

Bilim insanları, Ensefalizasyon Katsayısı (veya EQ) olarak bilinen, göreceli beyin-vücut kütlesi oranını kullanırlar. Dişli balinalarda büyük beyinlerin kökeni ve evrimi hakkında daha fazla bilgi için Marino ve ark . 2004'e bakın .

Diğer türlerin zekasını çözme arayışında, mutlak beyin büyüklüğü kadar beyin yapısı da önemlidir. Yunusların su ortamında evrimleşmiş ve bu ortama uyum sağlamış olması nedeniyle yunus ve insan beyin yapıları arasında çarpıcı farklar vardır. Balina ve yunus beyin anatomisi konusunda önde gelen bir araştırmacı olan Dr. Lori Marino, bu türlerin beyinlerinin insan beyinlerinden 'farklı bir nöroanatomik yörünge boyunca' evrimleştiğini, ancak 'dünyada karmaşık zekaya alternatif bir evrimsel yol örneği' sunduğunu belirtiyor.

Marino ayrıca şunları belirtiyor: 'Özellikle, balina serebral korteksi (beynin yüksek düzey bilişle ilgili kısmı) diğer memelilerden çok farklı bir yörüngede evrimleşmiştir ve bu da işlevsel alanların oldukça sıra dışı bir düzenlemesi ve tamamen benzersiz bir yapı olan paralimbik lob ile sonuçlanmıştır. Yine de, kortikal organizasyondaki büyük farklılıklara rağmen balinalar ve insanlar (ve büyük maymunlar) öz tanıma gibi bir dizi karmaşık bilişsel yeteneği paylaşırlar. Bu nedenle balinalar ve insanlar, memeliler arasındaki psikolojideki evrimsel yakınsamanın çarpıcı bir örneğidir. Bu benzerlikler, önemli olarak, balinaların, insanlar gibi, önemli zararlara yol açabilen duygusal ve sosyal streslere karşı savunmasız olduğu anlamına gelir. 

Bu önemli nokta, balinalarla nasıl etkileşim kurduğumuz ve onlara nasıl davrandığımız konusundaki etiği yönlendirmek için kritik öneme sahiptir.'

Balinalar ve Yunuslar: biliş, kültür, koruma ve insan algıları adlı kitapta Lori Marino tarafından yazılan 'Cetaceanlarda Beyin Yapısı ve Zeka' başlıklı makaleye bakın .

Son yıllarda ortaya çıkan çok önemli bir kanıt, bazı balina ve yunus türlerinde iğ hücreleri veya Von Economo nöronları olarak bilinen özel beyin hücrelerinin varlığıdır .

İğsi hücrelerin 'karmaşık sosyal durumlarda hızlı sezgisel seçim'den sorumlu olduğu ve empati gibi duygularla ilişkilendirildiği düşünülmektedir. Nispeten yakın zamana kadar bu özel beyin hücrelerinin yalnızca insanların ve bazı primatların beyinlerinde bulunduğuna inanılıyordu. 

Araştırmalar artık iğsi hücrelerin aşağıdaki balina ve yunus türlerinin beyinlerinde bulunduğunu göstermektedir:

• Kambur balinalar
• Fin balinaları
• İspermeçet balinaları
• Katil balinalar
• Belugalar
• Şişe burunlu yunuslar ve
• Risso'nun yunusları. 

Bilim insanları, karmaşık sosyal davranışlarıyla bilinen Afrika ve Asya fillerinin beyinlerinde de iğ hücrelerinin bulunduğunu keşfetti.

İğsi hücrelerin varlığı, şişe burunlu yunusların kendi bedenlerini incelemek için bir ayna kullanmalarıyla  (öz farkındalığın davranışsal bir göstergesi) gösterilen bir benlik duygusuna sahip olduklarının ortaya çıkmasıyla birleştiğinde, bu türlerin zeki, duyarlı ve akıllı türler olduğuna dair ikna edici kanıtlar sunmaktadır.

Genel olarak, Marino ve ark.'nın 2007'de belirttiği gibi: 'deniz memelileri karmaşık davranış, öğrenme, sosyallik ve kültür için muazzam miktarda deneysel kanıt sağlamaya devam etmektedir'.

Marino, hatta şu varsayımda bulunuyor: 'Birçok balina türü [balinalar ve yunuslar], insanlar da dahil olmak üzere diğer hayvanların ulaşamadığı bir sosyal-duygusal gelişmişliğe ulaşmış olabilir'.

Daha da ilgi çekici olanı, şişe burunlu yunusların insan yavrularından daha erken gelişmiş olabileceğine dair yakın zamandaki keşiftir. Araştırmalar , şişe burunlu yunusların kendilerini aynada ilk kez, çocuklar için genel olarak bildirilenden daha erken yaşlarda ve şempanzeler için bildirilenden çok daha erken yaşlarda tanıyabildiklerini göstermektedir . 

Daha Fazla Okuma

Lori Marino'nun Balinalar ve Yunuslar: biliş, kültür, koruma ve insan algıları adlıkitabındaki 'Balinalarda Beyin Yapısı ve Zeka' adlı makalesi  .

Dişli balinalarda büyük beyinlerin kökeni ve evrimi hakkında daha fazla bilgi için Marino ve ark . 2004'e bakınız .

🐬

yunuslarla ilgili bulduğum bu makalede oldukça çarpıcı şeylere rastlayabilirsiniz.

1. Genetik bakımdan, insana çok benziyorlar; Yapılan araştırmalara göre yunuslar aslında en az primatlar kadar zeki, ve onların yapabildiği bir çok şeyi yapabiliyorlar; mesela aynada kendisini tanıma, iletişim, taklit ve kültürel miras bırakma gibi. Bunun sebebi yunusların kafatası hacmi ve dolayısıyla beyin gelişimi insanlarınkine çok benzeyen bir evrimsel süreçten geçmiş olmasıymış. Üstelik son zamanlarda gen haritalandırma teknolojisi kullanılarak, yunus beyininin kompleks bilişsel işleri insanlar gibi yapabilecek potansiyelde oldukları keşfedilmiş.
2. Çok mafyözler; Yunuslar bir nevi denizlerde hüküm süren mafya gibi çalışır, okyanuslarda ki hiyeyarşik bölgelerde yayılarak grup halinde devriye gezdikleri gözlemlenmiştir. Bu yüzen küçük orduların her birinin farklı bir görevi vardır, mesela; grubun dişilerini korumak, çetelerine yeni yunuslar toplayıp prestij kazanmak, yada barışçıl gibi görünüp rakip çetenin bölgesinde casusluk yapmak.
3. Bombanın kokusunu alırlar;Yunuslar, donanmanın su altındaki mayınları temizlemek için kullandıkları bir nevi gizli silahıdır. Mesela Orta-Doğuda Hürmüz Boğazındaki sıcak bölgelerde bulunan bombaları tespit edip dünya petrol tankerlerine gidecek yolu açmada kullanılmışlardır. Donanma, yunusları sanki bomba yada esrar kokusu alan polis köpekleri gibi yetiştirip, patlayıcıların nasıl tespit edilebileceğini ve etkisiz hale getirebileceklerini öğretmektedir. Ama bunun, ne yazık ki yunusların aleyhine olan bir  tarafı var, o da; düşman ordu hangi yunusun “asker” hangisinin vahşi yani “sivil” olduğunu tespit edemeyeceği için, gördükleri her yunusu öldürmektedir.
4. Yunusların gerçekten çok tuhaf penisleri var; Bu gezegende var olan en tuhaf cinsel organlardan biri erkek yunuslarda bulunmakta. Bir “içeri çekilebilir” penis; tıpkı kör insaların elini yada sopasını kullanarak yolunu bulması gibi, erkek yunuslarda penislerini kullanarak okyanuslarda yönlerini bulabiliyorlar. Penislerini bu şekilde çok işlevli kullandıkları sırada, erkek yunuslar o çok bilinen kambur vaziyetini alırlar.

Xxxxxx