Halife Hârûn Reşîd & Frank askeri Roland

 

Abbâsî hanedanının İslâm dünyası dışında en fazla tanınan ismi Hârûn Reşîd, Bizanslılara karşı zaferler kazanıp İslâmiyet'in daha geniş topraklara yayılmasını sağladı. 

Harun Reşit’in Hayatı

              Abbasilerin 5. halifesi Harun Reşid

Harun Reşit, Şubat-Mart 766 veya 20 Mart 763 Rey’de doğdu. 

İran asıllı Yahyâ b. Hâlid el-Bermekî idi. Hamza b. Habîb ez-Zeyyât’tan Kur’ân-ı Kerîm, Ali b. Hamza el-Kisâî’den nahiv ve fıkıh, Mufaddal ed-Dabbî’den edebiyat, İmam Mâlik’ten hadis ve fıkıh okudu. Ayrıca Basra’da Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî’nin derslerine devam etti. Hocalarından on dört yaşına kadar düzenli bir şekilde ders alan Harun Reşit daha sonra da ilimden kopmadı.

Reşid'in özel hocası, aile olarak devlette uzun süre vezirlik yapan Bermeki ailesinden Yahya Bermeki'dir. 

Kur’an okumaya ve hadis dinlemeye büyük önem verir, “kāriü emîri’l-mü’minîn”olarak anılan Saîd el-Allâf’ın kıraatini severdi.

Harun Reşit Nasıl Biriydi?

Harun Reşit mûsikiyi severdi. Şair ve âlimleri himaye ederdi. Birçok şiir ve özdeyişi ezbere bilirdi; kendisinin de güzel şiirleri vardı.

Harun Reşid'in hükümdarlığından sonraki yüzyıllarda, kendisine ait birçok anekdot ortaya çıkmıştır. Şirazlı Sadi, bunlardan birçoğunu Gülistan'ına yerleştirmiştir .

Cömert bir insandı. Mütevazi bir insandı ve özellikle âlimlere büyük hürmeti vardı. Eğitime büyük bir değer verirdi. 

Oğlu Muhammed el-Emîn’in hocası Halef b. Ahmer görevine başlayacağı zaman ondan oğluna hocaya itaati, Kur’an ve Sünnet’i, tarihi, şiiri, konuşma âdâbını, münasebetsiz gülmemeyi öğretmesini istemiş, öğretirken de orta bir yol izlemesini tavsiye etmiştir. 

Harun mükemmel bir biniciydi, avlanmayı severdi (Salukiler, şahinler ve atmacalarla) ve kılıcıyla kuklaları hücum etmek gibi askeri tatbikatlara düşkündü. Harun ayrıca satranç oynayan ve onu teşvik eden ilk Abbasi halifesiydi. 

Harun Reşit, İslâm devletiyle Bizans İmparatorluğu arasında müstahkem kalelerle takviye edilmiş bir sınır bölgesi oluşturmak istedi. Bu amaçla Mansûr devrinden itibaren çok büyüyen Cündikınnesrîn’i, merkezi Menbic olmak üzere Avâsım adıyla müstakil bir bölge haline getirdi.

Bizanslılar’ın Tarsus’u ele geçirip burada bir kale inşa etmek istediklerini öğrenince 787 yılında Herseme b. A‘yen kumandasında bir ordu göndererek şehrin yeniden imarını ve tahkimini emretti; ertesi yıl da buraya yeni yerleşmeler oldu. 

Harun Reşit, özellikle Bizans’la yapılan mücadelelerde ve sahillerin savunmasında büyük yararlıklar gösteren donanmanın güçlenmesine önem verdi. Nitekim güçlenen donanma 790 yılında Kıbrıs ve Girit’i vurmuş ve Antalya açıklarında karşısına çıkan Bizans donanmasını mağlûp edip kumandanını esir almıştır.

Harun Reşit Dönemindeki İç İsyanlar

İsyanlar

Harun Dinarı 171 H. (MS 787–88), saltanatının ilk yılları

Binbir Gece Masalları nedeniyle Harun Reşid, gerçek tarihi kişiliğini gizleyen efsanevi bir figüre dönüştü. Aslında, onun saltanatı Abbasi halifeliğinin siyasi parçalanmasını başlattı. 

Suriye , Emevi sempatizanı kabileler tarafından meskun edildi ve Abbasilerin acı düşmanı olmaya devam etti; Mısır ise kötü yönetim ve keyfi vergilendirme nedeniyle Abbasilere karşı ayaklanmalara tanık oldu. 

Emeviler 755'te İspanya'da, İdrisoğulları 788'de Fas'ta ve Aghlabidler 800'de Ifriqiya'da (günümüz Tunus'u) kurulmuştu. 

Ayrıca Yemen'de huzursuzluk çıktı ve Hariciler Deylem, Kerman, Fars ve Sistan'da isyan ettiler. Horasan'da da isyanlar çıktı veReşid Bizanslılara karşı birçok sefer düzenledi.

Harun Reşit, hilâfetinin başlarında daha önceki yıllardan intikal eden bazı iç meselelerle uğraşmak zorunda kaldı. Hâdî döneminde isyan eden Ali evlâdından Ebû Abdullah Hüseyin b. Ali, 786 yılında Fah Savaşı’nda öldürülürken bu savaştan kurtulmayı başaran aynı aileden Yahyâ b. Abdullah Deylem’e, İdrîs b. Abdullah ise Kuzey Afrika’ya kaçarak İdrîsîler Devleti’ni kurdular. 

Harun Reşit zamanındaki iç olaylardan biri de 792 yılında Havran’da Nizârî ve Yemânî kabileleri arasında meydana gelen çatışmadır. Hâricîler, 794 yılında Velîd b. Tarîf eş-Şârî’nin başkanlığında isyan ederek el-Cezîre bölgesinde isyan ettiler. 

Ardından Kirman’da bu defa Hamza b. Abdullah eş-Şârî’nin liderliğinde baş kaldırdılar ve önce Herat’a, ardından Sîstan’a hâkim olarak otoritelerini Fars’a kadar yaydılar. Harun Reşit bu isyanı bastıramamıştır. Onun hilâfetine kadar herhangi bir karışıklık görülmeyen Uman’da da idarecilerin kötü muamelesi sebebiyle isyan çıktı. 

Solda Harun Reşid, Şarlman'ın Bağdat'taki sarayına gönderdiği heyeti kabul ediyor. 
Julius Köckert'in 1864 tarihli tablosu. 

796 yılında kırmızı elbiseler giyen ve bunun için kendilerine Muhammere denilen bir grup zındık Cürcân’da isyan etti. 

Harun Reşit Bizans İmparatorluğu’na karşı daha önce başlatılmış olan seferleri devam ettirmiştir. Anadolu’da Bizans ile Kafkaslarda Hazarlar ile mücadele etti.

803 yılında Harun Reşit ile Bermekîler’in arası açıldı ve Ca‘fer öldürülürken Yahyâ ile Fazl hapse atıldı. Ancak Harun Reşit, bu olayı takip eden halifeliğinin son altı yılında onların yokluğunu daima hissetmiş, hatta Yahyâ el-Bermekî’ye hapiste iken dahi akıl danıştığı olmuştur.

İlim ve Kültüre Önem Verirdi:

Mühründe "el-azametü ve'l-kudretü lillah" (Büyüklük ve kudret Allah'ındır) yazılıydı. Mütevazi bir insan olan Harun Reşid, özellikle alimlere büyük hürmet gösterdi.

Harun Reşit’in zamanında ilim ve kültür hayatında önemli gelişmeler olmuştur. Nitekim Bermekî saraylarında felsefî ve kelâmî tartışmalar yapılmaktaydı. Halife Beytülhikme’nin (Hizânetü’l-hikme) zenginleşmesi için büyük çaba harcamış ve bazan cizye olarak kitap almıştır. Bu dönemde Süryânîce, Grekçe ve Sanskritçe birçok eser Arapça’ya çevrildi.

Harun Reşit devrinde nüfusu 1 milyonu aşan Bağdat, Dicle nehrinin iki yakasına kurulmuş halifeye ve Bermekîler’e ait pek çok saray ve köşklerle dünyanın en güzel şehirlerinden biri haline gelmişti.

Harun Reşit’in hilâfet yılları Abbâsîler’in en zengin dönemidir ve bu dönemde beytülmâle giren senelik gelirin 7500 kıntâr (yaklaşık 268 ton altın) değerini bulduğu rivayet edilir.

- !!!!!!📚Bütün dünyada tanınan "Binbir Gece Masalları"nın bir bölümü Bağdat'ta ve Harun Reşid'in çevresinde yaşanan olayları konu edinir. - !!!!!!!!

Tüm dünya dillerine çevrilen masallar arasında "Ali Baba ve Kırk Haramiler" ve "Alaaddin'in Sihirli Lambası" ve „ Denizci Sinbad“ da yer almaktadır.

Binbir Gece Masalları'nın 14. yüzyıldankalma Arapça el yazması. 

Abbasi hanedanının İslam dünyası dışında en fazla tanınan siması Harun Reşid'dir. Onun zamanında Çin'den ve Avrupa'dan Bağdat'a elçiler gelmiş ve halife, Kudüs'te Hristiyan hacılara iyi davranılması konusunda istekte bulunan Büyük Karl'a çeşitli hediyeler gönderdi. Bunlar arasında bulunan bir saat o zamanın Avrupa'sında büyük ilgi uyandırdı.  

Ortaçağ devletinin de Papa tarafından kutsanmış ilk imparatoru olmuştur. Şarlman, hükümdarlığı döneminde Roma İmparatorluğu’nun varisi olan bir Hıristiyan batı imparatoru imgesi yaratmaya çalışmıştır. Avrupa’da Ortaçağ’ın karanlık olarak tabir edilen ilk döneminden sonra, tekrar kültürel hareketlenmeyi ve kilise ile devlet yapısını reforme eden bir canlanmayı başlatan hükümdardır. Aynı zamanda iyi bir diplomat olarak da bilinen Şarlman, çağdaşı olan ünlü Abbasi halifesi Harun el-Reşid ile karşılıklı pek çok ekonomik ve teknolojik alışverişte bulunmuştur. Yine Ortaçağ’ın en büyük destanlarından biri olan Roland Destanı(Chanson de Roland) da Şarlman’ın şövalyelerinin trajik kahramanlık öyküsünü anlatır.

Roland Destanı (Fransızca: La Chanson de Roland), Charlemagne döneminde bir Frankaskeri lideri olan Roland'a ve 778'deki Roncevaux Geçidi Savaşı'na dayanan bir Ortaçağ Frank Destanı ve 11. yüzyıl epik şiiridir (chanson de geste). 12. yüzyıldan 16. yüzyıla kadarçeşitli el yazması versiyonları da mevcuttur.

Simon Marmion tarafından tek bir resimde görselleştirilen Roland Şarkısı'nın sekiz aşaması.

Olay örgüsü 1040-1115 arasındaki olayları anlatır. Askeri lider Roland ve bir avuç arkadaşının İspanya'daki Müslüman Araplarakarşı verdiği mücadeleyi konu alır. 

🏇🏻 Roland ve Olivier, Roncevaux Geçidi’ni gözlerken yaklaşan Arap ordusunu görünce savaşa gireceklerini anlarlar. Olivier, Ganelon’un hain olduğunu hemen tahmin eder. Gelen Arap ordusu, kalan artçı birliğinden kat be kat daha büyüktür. Olivier, Roland’a Oliphant isimli fildişi borusunu üflemesini öğütler. Sesi duyan Karl Hakan, ordusu ile birlikte geri dönecek ve kendi birliklerinin telef olmasını engelleyecektir. Oysa Roland, boruyu üfleyip yardım çağırmayı yiğitliğine sığdıramaz. Bu yüzden teklifi reddeder. Roland’ın kılıcının adı Durendal‘dır. Bu kılıç ile gelen Arapları pişman edeceğine ant içer. Böylece yaman bir savaş başlar. Frankler“Monjoie!” diye bağırarak saldırır. 🗣️

Roland Şarkısı ( Fransızca : La Chanson de Roland ), MS 778'de İmparator Şarlman döneminde Frank askeri lideri Roland'ın Roncevaux Geçidi Muharebesi'ndeki eylemlerine dayanan 11. yüzyıl chanson de geste'dir . Fransız edebiyatının günümüze ulaşan en eski büyük eseridir. 

Popüler kültürde;

• Shinobu Ohtaka'nın Magi : The Labyrinth of Magic'inde , Balbadd'ın eski kralı Rashid Saluja olarak adlandırılır. Sinbad'ın Macerasıadlı yan üründe , Rashid'in takma adı Harun'dur.
• Henry Wadsworth Longfellow "Haroun Al Raschid" başlıklı kısa bir şiir yazdı.
• O. Henry, "Halife ve Cad" adlı öyküsünde bu karakteri kullanır. Öykünün teması "Harun el Reşid'e karşı masayı çevirmek"tir.
• Alfred Tennyson gençliğinde " Binbir Gece Masalları Anıları " adlı bir şiir yazmıştı. Her kıta (sonuncusu hariç) "iyi Harun El-Reşid'in" ile biter.
• Harun Reşid, Binbir Gece Masalları'nın en eski versiyonlarından bazılarındaki birçok hikâyenin ana karakteri ve figürüdür .
• Binbir Gece Masalları'nın uyarlaması olan Hint televizyon dizisi Alif Laila (1993–1997), klasik hikaye koleksiyonundan halifeyle ilgili birkaç hikayeyi içeriyor. 
• James Joyce'un Ulysses romanında Hārūn ar-Rashīd , romanın başkarakterlerinden biri olan Stephen Dedalus'un rüyasında yer alır . Stephen'ın bu rüyayı hatırlama çabaları roman boyunca devam eder ve romanın on beşinci bölümünde bazı karakterlerin Hārūn kılığına girmesiyle doruğa ulaşır.
• Harun el-Reşid, WB Yeats'in 1923 tarihli "Harun el-Reşid'in Hediyesi" adlı şiirinde anılmaktadır.
• Harun'un gezintilerinden birinin öyküsü, Italo Calvino'nun Bir Kış Gecesinde Bir Gezgin(1979) adlı eserinin sonundaki anlatı oyununun doruk noktasını oluşturur . Calvino'nun öyküsünde, Harun geceleri gezinir ve Halife Harun-al-Rashid'i öldürmek üzere seçildiği bir komplonun içine çekilir.
• Charles Dickens'ın 1842 tarihli seyahatnamesinde , American Notes for General Circulation'da köleliğin Amerikalı destekçilerini "öfkeli kızıl cübbesi içindeki Halife Harun Reşid'e" benzetmektedir.
• Salman Rushdie'nin 1990 tarihli Harun ve Hikâyeler Denizi romanının iki başkahramanı Harun ve babası Reşid Halife'dir.
• Allan Cole ve Chris Bunch'ın Sten bilimkurgu romanlarında , Ebedi İmparator karakteri gizliyken "HE Raschid" adını kullanır; bu, serinin son kitabında, Burton'ın Binbir Gece Masalları çevirisindeki karaktere bir gönderme olarak doğrulanır .
• Başrollerini Rock Hudson ve Piper Laurie'nin paylaştığı The Golden Blade (1952) filmi , tahtın kötü gaspçısı Jafar'dan masalsıBağdat'ı kurtarmak için sihirli bir kılıç kullanan Harun'un maceralarını konu alıyor . Sonunda prenses Khairuzan'ın elini kazandıktan sonra prenses ona Al-Rashid ("erdemli") unvanını verir.
• Çizgi roman The Sandman, Binbir Gece Masalları dünyasında geçen bir hikayeyi (50. sayı, "Ramazan") içeriyor ve kahramanı Hārūn ar-Rashīd. Onun tarihsel ve mitolojik rolünün yanı sıra gücün geçici doğası hakkındaki tartışmasını da vurguluyor. Hikaye The Sandman: Fables and Reflectionskoleksiyonunda yer alıyor .
• Fransız çizgi romanı Iznogoud'daki Haroun El Poussah, Hārūn ar-Rashīd'ın hicivli bir versiyonudur.
• Quest for Glory II'de , Kahramanı oğlu olarak evlat edinen sultanın adı Hārūn ar-Rashīd'dir. Genellikle Shapeir sokaklarında Şair Ömer olarak kehanetlerde bulunurken görülür.
• Harun el-Reşid, Civilization V adlı video oyununda Arabistan'ın lideri olarak görünmektedir .  
• Geleceğin ABD Başkanı Theodore Roosevelt , New York Polis Teşkilatı'nda komiser iken , birçok yerel gazetede "Haroun-al-Roosevelt" lakabı ile anılıyordu.
• Mihail Bulgakov'un Usta ve Margaritaromanında Harun Reşid , bir kapıcıyı kendisini "kıyafetine göre" yargılamaması konusunda uyaran ve "ünlü halife Harun Reşid"in hikayesine gönderme yapan Korovyev karakteri tarafından anılır.
• 1924 yapımı Waxworks filminde , bir şair, üç balmumu modelinin arka plan hikayelerini yazması için bir balmumu müzesi sahibi tarafından işe alınır. Bu balmumu modelleri arasında Emil Jannings tarafından canlandırılan Harun al-Rashid de vardır .
• Robert Heinlein ve Spider Robinson'ın 2006 tarihli Değişken Yıldız romanında , 1. bölüm, "iyi Harun Reşid" ile ilgili olarak Alfred Lord Tennyson'ın "Binbir Gece Anıları" adlı eserinden bir alıntı ile başlar; bunun önemi, 2. bölümde bir karakterin, benzetme yapmak amacıyla Harun Reşid'in hikayelerini (muhtemelen uydurma ve Tennyson'dan alınmış) başka bir karaktere anlatmasıyla ortaya çıkar.
• Robert Louis Stevenson'ın Prens Otto adlı romanının ikinci bölümü "Prens'in Harun Reşid'i Canlandırması" başlığını taşıyor.
• Haroun al-Rashid'in Crusader Kings II adlı video oyununda bir karakter sayfası bulunuyor ve Abbasiler hanedanının torunları olarak oynamak mümkün .
• Harun al-Rashid, Şilili yazar Themo Lobos'un"Bromiznar de Bagdad" ve "Ábrete Sesamo" adlı öykülerinde, Mampato adlı çocuk çizgi romanında yer alır . Bu öyküde al-Rashid, ilk başta tembel ve uyuşuk olarak gösterilir, ancak bir dizi maceradan sonra kötü bir vezire karşı başrolü üstlenmeye ve ana karakter Mampato'ya yardım etmeye karar verir.
• Frank Lloyd Wright, 1957'de Irak'ın Bağdat kentinde yapmayı önerdiği kentsel yenileme planının bir parçası olarak al-Rashid'e bir anıt tasarladı .  
• Robert Caro , The Power Broker adlı kitabında New York Belediye Başkanı Fiorello H. La Guardia'yı, her birinin "kendi alanında dolaşma" biçimi açısından Harun el-Reşid'e benzetiyor.

XXXXXX