Modern Çin’de Geleneksel Tıp

ÇİN HALK TIBBININ KÖKENİ

The Origin of Chinese Folk Medicine

John Wm. SCHIFFELER Çev. Kübra YILDIZ ALTIN

eski eserlerden, minchien i-hsüeh (民间医学) veya “halk tıbbı” nın biçimlendirici gelişimi ile ilgili günümüz bilgisinin çoğunu elde etmiş bulunmaktayız.

Çin halk tıbbının kökeni bitki biliminde, dini-büyüsel inançlarda, ilkel tıbbi tekniklerde, Neolitik göçebe çobanların (pastoralists) inançla iyileşmelerinde, doğa ile günlük karşılaşmalarında, beka tedbirlerinin içgüdüsel olarak farkında olan avcı-toplayıcılarda bulunur ve bunların çoğu Çin genelinde birçok kültürde hala gözlemlenebilir. Yalayarak enfeksiyonun veya bir yaranın temizlenmesi (örneğin, hastalığı durdurmak için tükürükte bulunan enzim ve lisozim); iyileşmesine yardımcı olmak için yaralı kol veya bacağın sınırlı kullanımı; sağlığı korumak için belli bitkilerin düzenli tüketimi; rahatlama veya hafifleme için serin bir yerde veya güneşte yatma veya hasta, yaralı yavru ve yetişkinlerin özel ilgisi (veya yıkımı)-bu tekniklerin tümü karmaşık tıbbi gelenek içinde ilk beka tedbirlerinin bazıları olarak kabul edilebilir ve bu tıbbi gelenek sadece birey, aile ve kabilenin sağlığını korumaya yönelik olmayıp, aynı zamanda insan ve doğa arasında uyumlu bir ilişki sürdürmek için de aranılmıştır. Çin geleneğine göre insan vücudu, doğa ile doğayı düzenleyen ve oluşturan prensiplerle uyum içinde olan fonksiyonların bir bölümüdür. Bu nedenle, (geleneksel tıp) en ideal sağlığı elde etmede doğa ile uyumlu ilişki sürdürmede özellikle gereklidir.

Bu ilişkinin önemli yönlerinden biri insan müdahalesinin bir manifestosu olmasıdır. Onun hedefi, çevre veya evrendeki yerini ve amacını hesaba katmak, anlam sağlayabilmek ve doğa işleyişinin bir açıklamasının yanı sıra kendi varlığını düzenleme vasıtasıyla uyumun cisimleşmesini sağlamaktır. Prof. K. C. Wong ve L. T. Wu’a göre, bunu başarmak için, “aynı şekilde aynı şeylerden etkilenenleri farz eden insanoğlu, kendi duygu ve tutkularını tüm cansız nesnelere bağlamıştı... 

Neolitik zamanın bin yılından fazla bir süre halk tıbbı uygulamaları, diğer takviyeler ile birlikte bu düşüncelerle uyumlu olarak gelişmişti. Görünüşe bakılırsa, gelişmenin biçimlendirici dönemi boyunca, doğadan gelen bazı yardımlar ile birkaç kişi balık tutmak ve avlanmak, hayvanlara bakmak, toprak sürmek veya düşmanla savaşmak zorunda olmadan rahat ve saygın bir yaşam sürdürebileceklerinin farkına varmıştı. Bunların tümü hayatta kalma açısından önemli iş gücü sarfiyatını gerektirmişti. Bu kişiler iklim, hayvanların davranışı, ürün koşulları, insan hastalıkları vb. ile ilgili olarak gözlemledikleri şeyleri yorumlayarak bunu gerçekleştirebilmişti. Kabile veya kabilelerin yaptırımları ile bunu gerçekleştiren chen-jen (貞人) veya “yorumcular” 2 belli bir kaçından bazısının yeteneği, daha sonra tıbbi sanatlarla ilgilenenlerin oluşumunu etkileyen bu aynı süreçle birlikte, Çin toplumunda sosyal tabakalaşmanın ilk gelişimine kısmen katkıda bulunmuşlardı. Dahası, onların Neolitik kabile üyesi arkadaşlarının etki altında oldukları varsayılabilir. Bu “yorumcular”, sadece tanı koyan ve kehanetlerde bulunan tek kişilerdi. Çünkü kabile veya kabileler içindeki belli yeteneklere sahip diğer kişiler sadece yara, kesik ve günlük yaşama ilişkin kırık kemiklerin tedavisini yapabilmişlerdi. Ancak, hastalık veya felaketler nadiren geldiğinde, sadece “yorumcular”, bu koşullar altında memnun edici bir şekilde görev yapabilmişti. Kuei (鬼) veya “bedensiz ruh(lar)” hasta birini ele geçirmişti; hasta bir kişinin hun (魂) veya “diğer dünyaya ait ruhu”, onun p’o (魄) veya bedensiz “bu dünyaya ait ruhu” ile bedende kalmıştı; biz “bedensiz ruh(ları)” nasıl kovabiliriz ve hasta birinin iyileşmesini garanti ederek “diğer dünyaya ait ruhu”, “bu dünyaya ait ruh” ile birleşmesine nasıl izin verebiliriz? “Yorumcular” doğru yolu bulmaya çalışmıştı, bu yol kendi kabile kültürleri içindeki iyileştirici sosyal pozisyonlarından dolayı onlar için genellikle daha erişilebilirdi.

Çin ideografik binomun “chen-jen” (貞人) özellikleri bu noktada ilginçtir. 

Daha kesin olarak “kahin(ler)” şeklinde aktarılması gereken bu kelimeyi kabaca “yorumcu(lar)” olarak çevirdim. İki tamamlayıcı parçadan oluşan ilk ideogram “chen” (貞): Dr. L. Wieger’e göre “bu damga (貝), biri boyuna diğeri enine olan iki çatlağı temsil eder. (Yanmadan kaynaklı) ısı, çatlakları arttırdığı için kaplumbağa kabuğundaki çatlaklara bakarak kehanette bulunmak” anlamına gelir; Dr. Wieger, ikinci kısım hakkında bilgi vermeye devam eder, bu (卜) damga “falcının maaşını”; kabuğu yakan (卜) adama verilen bir miktar deniz salyangozu [Cyprea moneta] ise şu işareti (貝) temsil eder.3 İkinci ideogram “jen” (人), “bacaklarıyla gösterilen bir adam; ayakta duran bir kişidir”.4 

yorumcular” veya “kahinler” ile birlikte ilk inanç ve teknikleri yayan ve çoğaltanların dahil edildiğini kabul edebiliriz.

Üçüncü bin yılın sonuna kadar daha küçük bazı kabile kültürleri yavaş yavaş daha fazla kaynaşmaya başlamıştı; katmanlaşmış kültürel birimler, (örneğin, ön-Tunguz kültürleri ilk olarak Kuzey Çin’e yerleşmişti, orada Çin’in ilk efsanevi hanedanı olan Hsia kültürüne dönüşen Yang-shao kültürü ortaya çıkmıştı; 

Lung-shan kültürü ve Shang kültürü, yazının gelmesiyle birlikte Çin’in ilk tarihi hanedanı olmuştu). Bu daha geniş kültürel birimler, onların daha küçük selefleri gibi, Ural-Altay ve Çin-Tibet kültürel bölgeleri ile bağlı sayısız halk tıbbı geleneği kaynaşmıştı.

Shang-Yin hanedanlığı süresince (yaklaşık M.Ö. 1500-1027 yıllarında) “yorumculardan” genellikle wu (巫) veya “cadılar” olarak bahsedilmişti6. 

Wu, tinsel ortam, yarı-tıbbi uygulama ve dini-büyüsel törenler konusunda uzmanlaşan şamanlar anlamına geliyordu (örneğin, muska, tılsım, nazarlık ve aşk iksirleri hazırlama; yağmur yağdırma ile ilişkili sihirli sözlerin okunuşu, doğurganlık gibi; kehanette bulunma gibi). Ruhlarla iletişim kurma, havayı etkileme, hayvan, bitki ve insanları büyüleme yeteneği şamanlara atfedildiği için wu, iyi veya kötü olarak görülmüştü (Bu, bizim bugünkü - bir dereceye kadar - kara büyü / ak büyü ikilemi ile mukayese edilebilir). Fakat şamanların, özellikle kadınların, genellikle kötü etkiyi temsil ettiği düşünülmüştü. Çünkü Şamanizm çok az anlaşılmıştı ve çoğu zaman yanlış anlamalara, sırasıyla, batıl inançların sebep olduğu korkuya yol açmıştı.

Wu, çok tanrılık veya polydemonistic7 doğa-tapımını içeren Neolitik animizmin aktarıcısı idi; bazen ayinleri tek bir, yüce ruhu içermişti, fakat bu sık bir uygulama değildi. Onların birincil işlevi, doğa ile karşılıklı ilişkilerinde kabilenin veya daha büyük sosyal birimin genel refahını sürdürme idi. Bu, çeşitli uygulama ve törenler aracılığıyla başarılmıştı, onların bazıları, dans ve şarkı formunda ritüel gösterim içermişti. Tipik bir örnek p’uwu (暴巫) veya bir kurban formu olarak kız ya da erkek vücudunu güneşe maruz bırakan açık havada, farklılaşmamış bir kuraklık-yağmur ruhu gibi maskeleme için wu kişisinin şart olduğu “şaman gösterimi” ayiniydi. 

Wunun iki çeşidi vardı, kadın olan hakiki wu ve erkek olan hsi (巫見). Birlikte ve bireysel olarak “büyücü-hekim” şeklinde isimlendirilerek işlev görmüştü.9 “Büyücüler” olarak kötü ruhları kontrol edip yenmeye çalışmışlardı (örneğin, hakiki wu, metafizik Yin ilkesinin simgesi olarak kabul edilmişti (Bakınız s. 25), bu yüzden, onlar Yang ilkesi ile ilişkili olan ve ritüelistik törenler vasıtasıyla, Yin’in bir eşi, yeryüzünü verimlileştirmek için, tohumu sembolize eden yağmuru ikna edebilirlerdi. 

Shang-Yin toplumu içinde, fang-shih (方士) veya Prof. Needham’a göre, “büyülü tariflere sahip baylar” olarak anılan başka bir benzer “büyücü-hekim” kitlesi vardı. Genel söylemde fang-shih veya “büyücüler” iki gruba bölünmüştü:

(1) doğal olarak onların çağrılarına gelenler vardı, yani, içlerinden ilham almışlardı ve akranları tarafından “farklı” olarak düşünülmüştü. Onlar, muhtemelen bazı biyofiziksel veya epilepsi yahut akıl hastalığı gibi sosyo-antropolojik bozukluktan dolayı krize veya transa girebilirlerdi. Ayrıca, icralarını gerçekleştirmek için herhangi bir beceriye ihtiyaçları yoktu; ve

(2) uygulamalarını gerçekleştirmek için zihinsel davranış geliştirenler vardı. Bu oluşum genellikle çıraklık, kalıtım veya kabile tarafından muhtemelen seçilme yoluyla kazanılmıştı. Onlar istenen sonuçları elde etmek için genellikle çeşitli yetenek ve kostümlere ihtiyaç duymuşlardı.10

Shang-Yin hanedanlığı süresince, wu ve fang-shih arasında büyük etkileşim vardı ve bir bakıma, her ikisi de chen-jen veya “yorumculardan” evrimleşmişti.

Bu etkileşim, kısmen yeni ve farklı teoriler ile birlikte halk tıbbı tekniklerinin yayılımından kaynaklanmıştı. Bu çeşitli “büyücü-hekimler” ya kendileri arasında ortaya çıkmış ya da diğer kültürlerden kendi toplumlarındaki yayılıma yardım etmişlerdi. Fakat, birkaç yüzyıl boyunca, bu etkileşim, halk tıbbı hekimlerinin ayırt edilebilir grupları, iki melezin kuruluşu ile sonuçlanmıştı. Burada “büyücü-hekim” olarak devam edenler vardı; onlar sayısızdı ve genel olarak okuryazar olmayan, cahil halk arasında çalışırlardı. Ve “papaz-doktor” olanlar vardı ve daha az sayıda idi. Onlar soyluluk ile kendilerini ilişkilendirme, uygulamalara yardım ederek kendi çıkarlarını gözetme, Shang-Yin ayinlerini ayrıntılı bir şekilde anlatma ve diğer şeyler arasında halk tıbbı ile ilgili tüm meseleleri denetleme eğilimindeydiler.

Papaz-doktorların fang-shihden türediği varsayımı öne sürülebilir, çünkü ikincisi “büyülü tariflere sahip baylar” idi ve bu yüzden, papaz-doktorlar gibi belirlenen Alana daha geniş hareket sağlanmıştı. Fazla bir basitleştirme olsa da böylesi bir çıkarım tamamen yanlış değildir. Evet, birkaç fang-shih, büyük bir olasılıkla papaz-doktorlar olmuştu, fakat bir kişi Shang-Yin toplumundaki gerçek sınıf bilinçliliğinden dolayı ikincisinin, ilkinin artığı olduğunu söyleyemez. Halk tıbbının bu biçimlendirici dönemi boyunca, büyücü-doktorlar ve papaz-doktorlar kendi kendilerine tıbbi uzmanlığın bir dikotomisini kuramamışlardı. Bu onların temel felsefi ilkelerindeki farklılıklardan dolayı, özellikle tarihin daha sonraki ortaçağ dönemleri boyunca, genellikle onun Batılı eşinden çok daha fazla Doğu tıbbının gelişimini betimleme eğiliminde olduğu bir gerçek, yine de bir etkileşim dönemiydi. Fakat, nihayetinde, papaz-doktorlar ve büyücü-hekimler, birbirlerine daha fazla muhalif olmuşlardı. Örneğin, “şamanlık, resmi hiyerarşiden yavaş yavaş çıkarılmış ve insanlar arasındaki tanrısal sanatlarını uygulamaya zorlanmıştı ...”11

her iki grup, yetkili güç formu ile karşılaştırılabilen önemli derecede psikolojik etkiye sahipti. Ayrıca, okuryazarlık eşit derecede önemli bir rol oynamıştı, genel anlamda, şöyle ki papaz-doktorlar okuryazardı, fakat büyücü-doktorlar değildi. Bu durum aynı soylularda olduğu, fakat halkta (yani, usta- çiftçi-köle dizgisindeki gibi) olmadığı gibiydi. 

Shang-Yin hanedanlığı, kabileciliğin feodalizm içinde şekil değiştirdiği geçiş dönemiydi. “Gökyüzü kültüne doğru ilk adımlar alınmıştı ki verimlilik kültü ağır bastı. Devlet yönetimi kurulmaya başlamıştı, ancak papazlık ... önemli bir rol oynamaya devam etmişti.”12 Shan- Yin’in ekonomisi, bitkilerin tıbbi özelliklerine ilişkin süregelen birikmiş tecrübeye katkıda bulunan ziraat etkinliklerine dayalıydı. Belirtilerin sınıflamasına ve yaygın bulaşıcı hastalıkların bulaşmasına daha fazla izin veren nüfusta belirgin bir yoğunluk vardı.

Shang-Yin tıbbı, başlıca, travmatik karın yaralanmaları, kulak, burun, göz, ağız ve diş hastalıkları ve kemik kırıkları ile ilgilenmişti. Çıban ve apseleri açmak için taş iğneler kullanılmış, boşaltma işlemi prensibi öğrenilmişti.”13 Etiyolojik ve iyileştirici verilerden görülebildiği kadarıyla, tıbbi yazmalar temel olarak dini-büyüsel ve felsefi tabiatlı idi: hastalık sebepleri “Tanrı kaynaklı; ikinci derecede Tanrı’nın takdiri; şeytan kurtçuklarından; [ve] iklim değişikliklerinden, yani rüzgar, kar, ayın safhaları gibi” durumlara dayandırılmıştı.14 Hastalık tedavileri, kozmolojik, animistik ve tıbbi yöntemlerle uyumlu olarak yürütülmüştü. Bunların bazısı nazarlık, muska, tılsım kullanımı; bitki bilimine dayalı çareler; akupunktur, moksibusyon, masaj, lavman ve kademeli egzersizi içermekteydi. 

Dini-büyüsel inançlar ve wunun ritüelleşmiş gelenekleri, gelecek bin yılda nispeten bozulmamış olarak kalmıştı. Bu kurum, takip eden Chou hanedanlığının (yaklaşık M.Ö. 1021-256) ikinci yarısının sonuna kadar yeni bir biçime dönüşmemişti; ki bu yeni form, yirminci yüzyıla kadar Çin toplumunda kökleşmiş olarak kaldı. Bu hanedanlık süresince ortaya çıkan değişikliklerin birçoğu, çeşitli felsefe okullarının belli etkilerine katkı sağlayabilmişti. Çin, bu dönem boyunca (yaklaşık M. Ö. 600-200), felsefesinin altın çağını yaşamıştı. Böylesi üçlü etki, Tao (道), Wu-hsing (五行), Yang (阳) ve Yin (阴) kavramlarından oluşmaktaydı ve özellikle Çin halk tıbbının yönünü çizmede önemliydi.

Wu-hsing veya “Beş Element”, “sabit başarı içinde, dönemin belli aralıklarını, çoğunlukla sezonları yöneten veya kontrol eden metafizik kuvvet ve şekiller haricinde fiziksel maddeler” değildir.16 Bu elementlerin: ağaç, ateş, toprak, tabiat ve su, bir kişinin biyolojisi açısından karaciğer, kalp, dalak, akciğer ve böbreklere karşılık geldiğine inanılmıştır.

Tıbbi ve felsefi düşüncede meydana gelen etki ve bu kavramlar arasındaki karşılıklı ilişkinin ilk örneği (M.Ö. 540) Ch’un-ch’iu veya “Spring and Autumn (Annals) [İlkbahar ve Sonbahar (Yıllık)]” içinde bulunmaktadır, bir Chou hanedanlık klasiğidir ve orada Dr. Ho, kötü durumdaki Çin düküne tavsiyede bulunur, “altı büyük etki [Lu-ch’i]18 vardır, bunlar beş zevkten ortaya çıkar ve türer, beş renk içinden çıkar ve beş noktada doğrulanır; fakat onlar aşırı olduğunda altı hastalık üretir. Bu 6 [sic] etki yin, yang, rüzgar, yağmur, aydınlık ve karanlık [ile] isimlendirilir. Kendi ayrılıkları içinde, onlar dört mevsim oluşturur; kendi sıralarında, onlar beş (temel) kavram oluşturur ...” 19

Dr. Hume’e göre, “Çin tıbbının kalıcı değerleri,” başka bir yerdedir. Büyü ve batıl inanç unsurlarınca veya kozmik ve animistik teorilerce değerlendirilmez. Çin tıbbı, insan ve diğer hayvanların yanı sıra, daima sebze ve madenler alemi ile ilişkisindeki insanoğlu düşüncesi, felsefi sistem ve bir yansıtıcı idi.

Tao-chia veya “Taoistler”, onların birçoğu wu (bu büyücü-doktordur), 

animizmin yayıcıları ve diğer ilkel kültürel karakterlerdi. Taoistler temelde Doğa içindeki şeylerin değişimlerini vurgulayan kanunları bir kişinin anlama gelişiminin yanı sıra yaralanmadan kaçınma ve hayatın korunması ile meşgul olmuşlardı; 

Ju-chia (儒家) veya “Konfüsyüsçüler” ise temelde insanoğlunun etik ve ahlaki davranışları ile ilgilenmişlerdi. Konfüçyonizm felsefi düşüncenin daha sonraki bir gelişimini yansıtmıştır. 

Gelişiminin ilk aşaması, aynı zamanda Çin toplumunda sonradan ju-i veya “Konfüçyüsçü doktorlara” evrimleşen wu (yani, papaz- doktorlar) ile ilişkilendirilmişti.

Bu noktada Çin ideogramından biri olan “i” (毉) veya “doktorun” etimolojik karakteristiği ilginçtir. Bu ideogram üç bileşenden oluşmaktadır: üst sol köşe, okların (矢) konulması bir okluktur (匚), böylece biz (医) işaretini elde ederiz; üst sağ köşe, düzensiz hareket (几) yapan bir eldir (又), böylece, atış (殳) yapmak için kılıftan ok çıkartan bir kimse elde ederiz (医); ve altta wunun (巫) işi (工) sembolleştirilir, yani, dini-büyüsel sözler; böylece, biz iki dansçı wu (巫) elde ederiz. Sık sık oto-hipnotik translara sebep olan dans aracılığıyla wunun, ruhlarla konuşmak için kendilerine imkan sağlayan tanrı ve şeytanların mekanına seyahat edebildiği ve arzu edilen sonuçlar ile geri döndüğü varsayılmıştı.21 Kökensel olarak “i” ideogramı bu işaretle (毉) yazılmıştır. Fakat, sonradan, Çin tarihi boyunca, üçüncü bileşen parça (巫) şekli bu (酉) işarete dönüştü, bu kökensel olarak antik bir vazoyu temsil etmekteydi, şarap yapma ve tutma için kullanılan bir çeşit amfor (iki kulplu tüp); günümüzde ise bu şarap sembolüdür. 

Konfüçyüsçü doktorların görevleri, ataları “papaz-doktorlar” gibi, sağlıkla ilgili tüm sorunları denetlemek ve tıbbi amaçlar için ilaç toplamaktı. Tedavinin farklı şekillerini yansıtan bu görevler, seyrek olarak çakışmayan dört temel kategoriye bölünmüştü.

I. Konfüçyüsçü Doktorlar arasında Tıbbi Uzmanlaşma:

a. Doktorlar öncelikle enfeksiyon ve psikolojik hastalıkların tedavisi ile ilgilenmişlerdi. İlki insandan insana veya hayvandan insana, ya doğrudan, via fomites ya da taşıyıcılarla geçen virüs, humma, bakteri, mantar, kurt ve protozoonları kapsar. İkincisi, genellikle üzerindeki enfeksiyon hastalıklarının sebep olduğu eklem iltihabı, akıl hastalığı, diyabet, hemofiliyi kapsar.

b. Cerrahlar ilk olarak sakatlıkların tedavisi ile ilgilenmişlerdi. (Örneğin, avlanma sırasında oluşan, kaza kaynaklı veya savaşta alınan sakatlık ve yaralar)

c. Bitki Uzmanları Konfüçyüsçü felsefeye uygun olarak yanlış beslenmeden kaynaklı hastalıkları önlemekle meşgul olmuşlardı.

d. Veteriner Hekimler başlıca cerrah meslektaşları gibi aynı tedaviler ile ilgilenmişlerdi, fakat insanlarınkinin yerine hayvan hastalıklarını (özellikle atlar) tedavi etmişlerdi.

Konfüçyüsçü doktorların tıbbi gelişimlerini engelleyen etmenlerden biri, onların “ata ibadeti” ile ilgili felsefi prensipleriydi; yani ritüel davranışın gözlenmesi yoluyla kendi atalarına kişisel sadakat ve bağlılık.

Taoistler arasında, diğer taraftan, “büyücü-doktorların” tıbbi gelenekleri ve Çin Halk tıbbı teknikleri devam etmişti. Fakat bu durum, Konfüçyüsçü ve Taoist doktorların başka birine danışmadığı veya hasta bir kişinin bir ya da diğer doktorun tıbbi dikkatine bağlı olduğunu söylemek anlamına gelmez. Düşüncenin farklı “okulları” içinde görev ve tedavilerin örtüşmesi onlar arasında da vardı. Fakat, Taoizmdeki asıl amaç, gözlem ve deney aracılığıyla maddi ölümsüzlüğün başarılmasıydı, halbuki, Konfüçyüsçüler, maddi ölümsüzlüğü kapsayan, düşünce kaynaklı tüm insan dışı olayları dışlamışlardı. Taoistlere göre, bir kimsenin hsien (仙) veya “ölümsüz” olması için onun önemli bir eğitim alması gerekliydi. Bu eğitim bağlantılı teknikler haricinde birkaç değişikliği kapsamıştı, bunların birçoğunun Neolitik “yorumcuların” temel tıbbi teknikleri içinde kökleri vardı. Bu teknikler solunum, heliotherapeutic, jimnastik, cinsellik, simya, ilaç ve diyet uygulamalarını içermekteydi.24

Taocu wu veya “büyücü-doktorlar” farklı -fakat, genellikle kapsayıcı- görevleri yansıtan iki gruba bölünmüştü. Ruhlarla sözde iletişim aracılığıyla geleceği kutsama sanatında uzmanlaşan, k’an-yü (堪舆) veya “ruh çağırıcılar” olarak sınıflandırılabilen wu ve fang-shih vardı; yaşamdaki arayışlarının kendi sine qua non25, maddi ölümsüzlüğü elde etmeye çalışması bakımından, hsien-men (羡门) veya “istekliler”26 vardı.

II. Taoist Doktorlar arasında Tıbbi Uzmanlık:

a. Ruh çağıran falcılar, Konfüçyüsçü çağdaşları gibi, tapınak rahipleri, çabalarını yarı- bilimsel araştırmalar üzerine odaklamışlardı, tümü Chou hanedanlığı süresince bulunan kehanet ile ilgiliydi.27

1. Pu (卜) veya “scapulimancy”, yani, bir memelinin yanmış kürek kemiği ve kaplumbağa kabuklarını gözlemleyerek kehanette bulunma;

2. Shih (筮) veya “kura çekimi” yani, Sibirya kandil çiçeği (Archillea sibirica) veya civanperçemi olarak bilinen bir bitkinin saplarını rastlantısal olarak dağıtarak ya da seçerek kehanette bulunma;

3. Pu-kua (卜卦) veya I-ching (易经) veya “Book of Changes (Değişiklikler Kitabı)” içinde bulunan sembolleri kullanarak kehanette bulunma; 

4. Hsing-ming (星命) veya “astroloji,” yani, yıldızların konum ve görünüşleri aracılığıyla tahmini yüzey olaylarına ve insan olayları üzerindeki etkilerine dayalı tahmin;

5. Hsüan-che (选择), veya “kronometrik”, yani, bir şey yapmak için uygun zamanı belirleme tahmini;

6. T’ui-ming (推命), veya alternatif olarak lu-ming (禄命) veya “kader hesabı”, yani, chih (支) veya “kollar” olarak adlandırılan on iki saatlik ideogramların kullanımını kapsayan tahmin, “on iki maddi kol” olarak da bilinir; kan (干) veya “gövdeler” olarak adlandırılan on ideogram, “on ilahi gövde” olarak adlandırılır. İşaretler, bu ondalıktan çıkan kombinasyonlar ile on iki döngüsel ideograma dayalı olarak hesaplanmıştı;

7. Feng-shui (风水) veya “toprak falı”, yani “belli bölgelerin diğerlerinden daha elverişli olan öncülüne dayalı tahmin. Toprak falı şunu öğretir: insanoğlunun doğal ve/veya kültürel manzarayı değiştirerek doğanın fal armonisindeki aksaklıklara (fakat o, doğanın fal uyumsuzluğunu düzeltmeye izin verir) sebebiyet vermemesi gerekir. Ayrıca, bir kişinin refaha ulaşmasında, ev veya mezarlık için uğurlu bir yerin seçimi fal prensiplerine göre yapılmalıdır. Bu yüzden, fala bakma yarı-dini ve bilimsel-olmayan bir sistemdir. Bu sistem çeşitli durumların seçiminde insanoğlunu etkileyerek insan ekolojisini düzenler;”28

8. Hsiang-shu (相術) veya “fizyonomi”, yani, kadın veya erkeğin dış görünüşüne bağlı olarak bir kişinin karakteri veya huyunu tespit etmeye çalışan tahmin;

9. Shou-hsiang-shu (手相術) veya “el falı” yani, bir kişinin karakter veya eğilimlerini okuma; kişilerin avuç içleri, parmakları, hatları, ağız ve bunun üzerinde bulunan işaretlerden, genel özelliklerden kadın veya erkeğin olası geleceğini tanımlama pratiğine dayalı tahmin; ve

10. Chan-meng (占梦) veya “tabir” yani, bir kişinin rüyalarını yorumlayarak tahminde bulunma.

b. “İstekliler”, Konfüçyüsçü doktorlar gibi, Chou tıbbına katkılarının ve halk tıbbının izinde kendi tıbbi geleneklerini takip etmişlerdi. Fakat, miraslarını rasyonel tıp sistemine yerleştiren Konfüçyüsçü doktorların tersine, “istekliler”, maddi ölümsüzlük arayışlarını takip ederken, altta listelenen Çin halk tıbbının temel tıbbi teknikleri ile ilgili önde gelen araştırmalar üzerine girişimlerini yoğunlaştırmışlardı. “Bu uygulamalar, daima fiziksel engellerden kurtuluş için tutku ile ilişkilendirilmişti, böylece vücut ve ruhun kusurları görülmeyebilir ve kişilerin Tao’ya katılması sağlanabilirdi.”29 Dahası, “istekliler” sırasıyla, teorik derslerin felsefenin “Doğa bilimciler okulu” veya Yin-yang chialar tarafından nüfuz edilen Tsou Yen (M.Ö. 4. yüzyıl) öğretiminden büyük oranda etkilenmişlerdi. “İsteklilerin” tıbbi teknikleri:

1. Hu-hsi fa (呼吸法) veya “solunum prensibi”;

2. Fu jih mang chih fa (服日芒之法) veya yeşil sayfa üzerine kırmızıyla yazılı (kutu içindeki güneş) özel bir ideogramı elde tutarken güneş ışığına vücudun maruz kalmasına bağlı olarak (modern terim Jih-kuang liao-fa (日光疗法) veya “heliotherapy30) “güneş ışınlarını aşındırma yöntemi;”

3. Tao yin (导引) veya “vücudu büzme ve genişletme”, (modern terim T’i-ts’ao fa (体操法) veya “jimnastik ilkesi”) bu aynı zamanda mo (摩) veya masajı içermekteydi 

4. Özellikle huan-ching (还精) veya “chingi döndürmeye sebep,” aracılığıyla shen (神) veya “ilahi element” ve ching (精) veya “sperm niteliğinin” mümkün olduğu kadar çok 

korunmasına yardım eden Yin-yang yang seng chih ta (阳阴养生之道) veya “Yin ve Yang aracılığıyla hayatı besleme yöntemi” (modern terim Hsing-chiao liao-fa (性交疗法) veya “çiftleşme terapisi” anlamındadır);31

5. Lien-tan-shu (炼丹術) veya “simya”;

6. Yao-liao-fa (药疗法) veya “ilaç tedavisi; ve

7. Yin-shih liao-fa (饮食疗法) veya “diyetoterapi”.

Konfüçyüsçü doktorlar ve Taocu pratisyenler arasında giderek artan ayrım ve sırasıyla, Konfüçyüsçü doktorlar ve Taocu doktorlar arasında yavaş yavaş doğan ayrım; ve sırasıyla, nihayetinde Chung-i (中医) veya “ (‘geleneksel’) Çin tıbbı” olarak bilinmeye başlayan şey arasında, Çin halk tıbbına nazaran, ideolojik çelişkilerden daha ayrıma sebep olmuştu; bu, Chou hanedanlığı süresince ortaya çıkan politik-sosyal değişmelere büyük ölçüde katkıda bulunabilir. Çünkü bu, feodalizmin hanedanlık dönemiydi ki “yönetici sınıf, kendi papazlarına bağlı olan Shang (Yin) krallarının papazlığından tamamen farklıydı, (ancak) Chou, büyü öğretisi hakkında küçük bilgi almıştı ve papazlar olmaksızın Tanrı kültünü icra etmişti. Hepsinden en önemlisi, bu üst sınıf, kendi soylu mahkemelerini yaratan feodal lordlar olarak büyük bir alan üzerine seyrek bir şekilde yayılmıştı... Bu soylu mahkemeler ilk edebiyatçıların gelişimini sağlamıştı... kısmen, çünkü onlar yazabilmişti ...”32 Onların birkaçı, kendilerinden türeyen birkaç aile gibi, daha önceki meslektaşlarının “papaz- doktorlar” geleneğinde Konfüçyüsçü doktorlar olmak için tıbba girmişlerdi. Diğer taraftan, Taocu pratisyenler bu soylu mahkemeler ile yakından ilişkili gibi değildi, çünkü birkaçı cahildi ve onların dini-büyüsel inanç ve teknikleri kendi uzman muhalifleri, yani edebi arka plana sahip Konfüçyüsçü doktorlar tarafından eleştirilmişti.

Bu değişiklikler, belirgin seküler/din dışı tıbbi gelenek ve uzmanlığın yerleşmesine sebep olmuştu. Halk tıbbının aksine geleneksel Çin tıbbı, o tarihte geçerli uygulanabilir mitlerin insan benzeri tanrılara ilişkin dini-büyüsel inançlarının kökeninden kendisini ayırmaya çalışmıştı. Yine de, böylesi bir ayrım tamamen ortadan kalkmadı, çünkü tedavilerin birçoğu, mükemmelleştirilmiş bir tarihi geçmiş ve bağlantılı felsefi teorilerle benzer şekilde tanımlanmıştı.

Onların mesleki ataları olarak Konfüçyüsçü doktorlar tarafından kabul edilen Fu-hsi (M.Ö. 2853-2738), Shen-nung (M.Ö. 2738-2698) ve Huang-ti (M.Ö. 2698-2598) olmak üzere üç efsanevi figür vardı. Ayrıca, bu üç efsanevi figür, 20. yüzyılın başlangıcına kadar devam eden ve Chou hanedanlığı süresince Konfüçyüsçü doktorlar tarafından uygulanan hastalık tedavisi için üç temel yaklaşımı sembolize etmişti.

Bu üç efsanevi figürün hastalıkların tedavisi konusunda üç temel yaklaşımı nasıl sembolize ettiği bakımından onların tam bir tanımlaması Doktor Hume tarafından yapılmıştır. Hume, “Fu Hsi, kozmik bir felsefe yaklaşımını temsil eder. Bu felsefe, evrenin bir, fakat aynı zamanda birbirine ters düşen kuvvetlerden, ikilikten ibaret olduğuna inanır. Tıbbın metafizik yanıyla yakın bir şekilde bağlantılı ve ayrıca nabız anlayışını insanoğluna ilk defa getiren olarak saygı duyulurken; Fu Hsi, hayat iksirini araması, muska ve tılsımlı, büyü ve batıl inanç prototipi olarak kabul edilmelidir.

Shen Nung, ilaç tedavisi yaklaşımını temsil eder. Shen Nung, çağlar boyunca Çin’in zihinsel ekipmanlarının karakteristik bir yönüne sahip olan deneysel bilgi içindeki inanç sembolüdür. Dahası, o ilaçların tesirli olduğuna dair düşüncenin hemen hemen evrensel kabulünü simgeler, çünkü olanlar sadece ölçülebilir farmakolojik etkiler üretmez, aynı zamanda, bazı gizemli biçimlerde, organları etkilenen hastalara karşılık gelir ve zararlı ruhları uzaklaştırmak için bir parça büyü gücüne sahiptir.

Huang Ti, teşhisin ses yöntemleriyle yapıldığı yaklaşımı temsil eder. Masaj, moksa, şırınga ve sınıflandırılmış egzersizlerin aracı olarak fiziksel terapi gelişiminin yanı sıra nabız çalışmaları ve diğer fiziksel işaretler üzerinde gelişen güvenin sembolüdür. İstirahat ve güneş ışığı aracılığıyla kaplıca ve dağ sanatoryumunu ziyaret etmenin yanı sıra, madeni ve organik ilaçların kullanımını tavsiye etmişti.33

Çin tarihinin antik dönemi boyunca yazılan iki en ünlü ve en erken tıbbi tez Pen-ts’ao

(本草) veya “Bitkisel” ve Huang-ti nei-ching (黄帝内经) veya “Yellow Emperor’s Inner Classic” (Sarı İmparator’un Ruhsal Yapıtı) adlı eserlerdir.

Bu tezlerin ikisinin de yazarı bilinmemektedir, burada zaman periyodu üzerinde, bu iki çalışma içine düzenli aralıklarla dahil edilen sayısız giriş vardır; yine de, Konfüçyüsçü gelenek ve değerler ile aynı doğrultuda, daha önceki tez, efsanevi Shen-nung’a ve daha sonraki efsanevi Huang-ti’ye dayandırılır. Bu çalışmalar Konfüçyüsçü doktorların güçlü edebi zeminini ve insanoğlunun etik ve ahlaki davranışı ile kendilerini ilişkilendirme eğilimini yansıtır. Bu eğilim önceki otoriteye saygı duyma, zirai toplumun skolastiğe yönelimi ve koruyucu bir güçlendirmede özellikle zararlıydı, (örneğin, yukarıdaki Fu-hsi, Shen-nung ve Huang-ti adlı üç efsanevi figür Konfüçyüsçü yaratılardı ve bunlar, Çin toplumu içinde kendilerine daha büyük bir itibar kazandırarak, Konfüçyüsçü tıbba ve saygı uyandıran menşeinin felsefi soy kökenine girmeyi başarmışlardı). Sırasıyla, geleneksel Çin tıbbı, bunların ve sonraki tıbbi eserlerin edebi niteliklerini değerlendiremeyen cahil halktan uzakta başlamıştı. Bu kişiler, böylesi bilginin elde edilebildiği Konfüçyüsçü toplum içindeki bilgili-aristokrat ve soylu sınıftan sosyal olarak uzaklaştırılmıştı. Ayrıca, büyük Çin kalabalığının onları almasını engelleyen geleneksel Çin tıbbı ile ilgili tedaviler ve ilaçlar elde etmeyi içeren oldukça masraf vardı.

Köylü, zanaatkar, seyyar satıcı, asker gibiler için, Çin halk tıbbı söz konusuydu ve onun çoğunluğu ilaççılar (medicasters) tarafından uygulanmıştı. Prof. Croizier’in ifade ettiği gibi “çok sayıda düşük-dereceli doktorlar, eczacılar, ‘cerrahlar’, tıbbi seyyar satıcılar ve sahte doktorlar vardı ve onlar genellikle bulundukları yerde düşük itibar görmüşlerdi.

M.Ö. 3. Yüzyılda Çin hanedanlığının sonuna kadar, genel anlamda, tıbbı kuramlaştıran ve pratikleştiren üç ayrı insan grubu vardı:

(1) Konfüçyüsçü doktorlar, onlar “geleneksel” Çin tıbbı olarak bilinmeye başlamış olan “resmi” pozisyon olarak adlandırılabilecek olan şeyi temsil etmişlerdi.

(2) Taocu pratisyenler, onlar Çin halk tıbbının geliştirici ve ileticileridirler, ve

(3) genel seyyar satıcı ve ilaççılar, onlar cahil halkın hastalıkları ve sefaletiyle desteklenmek ve “tıbbi” uygulama ile kıt kanaat geçinmek için hem Konfüçyüsçü, hem de Taocuların tıbbi teori ve pratiklerinin bazı parçalarını almışlardı.

Taocuların felsefi pozisyonu Konfüçyonistler için tartışmalıydı. Bu durumdan dolayı, Çin halk tıbbı ya çevre, ya da otoritedekiler tarafından, onu ret konusu yapan tıbbi teori ve pratiklerin resmi dairesinin dışında olma eğilimindeydi. Ayrıca, Taocu dairelere Konfüçyonist birisinden daha kolay girebilen ilaççılar ile ilişkisinden dolayı nihayetinde seviyesi düşmeye başlamıştı.

İnançla iyileşmelerin çoğundan türetilen dini-büyüsel inançlardan bağımsız olmaksızın, Çin halk tıbbı, insanoğlunun akıl ve tecrübesi temelinde geliştiği için “doğal tıp” varlığı olarak kabul edilebilir. 

Aslında, Çin halk tıbbı, kendi çevreleri ile rasyonelleşen ilişkilere ve ondan sonuçlanan peş peşe dönüşümlerin sonraki Çinli nesil araçlarına, Neolitik kabile üyeleri ve kendi düzenleyicilerine gücü yeten deneysel bilgi ve doğaüstü varsayımın birleşimidir.

İlk Neolitik kültürler ortaya çıkıp, daha büyük ve daha karmaşık sosyal birimler gelişirken, aynı şekilde Çin halk tıbbı da dönüşmeye başlamıştı. Fakat, bir kişi, bu ilk dönem iyileşme sanatı ile ilgili kuram ve uygulamaların kendi yön ve faaliyet alanında orijinal ve doğal olarak basit olduğunu, Çin toplumu olarak genişleme ve değişmeye başladığını ve sırasıyla, Çin halk tıbbının, “doğal tıbbın” karmaşık sisteminde, tüm toplumu kapsayan Darvinci gibi bir ilerlemede geliştiğini söylemez. 

Shang-Yin hanedanlığı tarafından takip edilen ve Chou hanedanlığı ile sonlanan Neolitik dönem, Çin halk tıbbı tarihindeki bu gelişmenin biçimlendirici aşamasını temsil eder.

 34 Ralph C. Croizier, Traditional Medicine in Modern China (Modern Çin’de Geleneksel Tıp) (Cambridge, 1968)