Çiriş Otu

 Çiriş Otu

Çiriş otu, 1753 yılında Carl Linnaeus tarafından tanımlanan Asphodel ailesi olarak bilinen Asphodelaceae içinde yer alan çok yıllık çiçekli bitkilerin bir cinsidir. Zambakgiller (Liliaceae) familyasına ait olduğu bilinmektedir. Latince Asphodelus aestivus L. olarak adlandırılmaktadır. İran, Batı Afganistan, Irak, Filistin, Lübnan, Suriye ve Kafkasya’da bulunan çiriş otu, Türkiye’de Doğu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerinde yetiştirilmektedir. Yeni Zelanda, Avustralya, Meksika, Amerika vb. ülkelerde de yetiştirildiği bilinmektedir.

Sarıçiçekleri bulunan ve yeşil yapraklara sahip otsu çok eski bir bitkidir. Çiriş otu bitkisi güneş alan ve dinlendirilmiş topraklarda ve ılıman iklime sahip bölgelerde yetiştirilmektedir. Mayıs ve Nisan aylarında çiçek açan çiriş otu bitkisi, dağlık bölgelerden toplanmaktadır. Kılıç şeklinde olan yaprakları, 35 cm boyunda ve 3 cm eninde olmak üzere 7 mm büyüklüğünde bezelyeye benzeyen yeşil meyveleri bulunan bir bitkidir.

Çiriş otu türleri incelendiğinde, “Asphodelus acaulis, Asphodelus aestivus, Asphodelus albus, Asphodelus ayardii, Asphodelus bakeri, Asphodelus bento-rainhae, Asphodelus cerasiferus” gibi çeşitlerinin bulunduğu görülmektedir. Dünya Seçilmiş Bitki Aileleri Kontrol Listesine göre (WCSP) 18 üst tür olmak üzere alt türleri ile birlikte toplamda 27 türe sahiptir. Bu çeşitler içerisinde Asphodelus aestivus, Türkiye’de yetişen çiriş otu türü olarak bilinmektedir.

Kendine has bir kokuya sahip olan çiriş otu için halk arasında çeşitli isimler kullanılmaktadır. Bunlar; gulluk, güllük, gulik, yabani pırasa, sarızambak, dağ pırasası, kirkiş otu, yeling otu gibi isimlerdir (Badayman vd., 2018, s. 50).

Çeşitli kaynaklarda Yunan efsanesinde geçen bir bitki olduğu söylenmektedir. Ölüler ve yeraltı dünyasıyla bağlantılı olduğu düşünülen ünlü bitkilerden biridir. Çiriş otu bitkisinin ölülerin uğrak yeri olan büyük çayır olarak adlandırılan yeri tümüyle kapladığı ifade edilmektedir. Aynı zamanda Yunan mitolojisinde ölülerin en sevdiği yemek olarak kabul edilmesi bakımından mezarlara dikildiği ya da çelenk şeklinde mezarların üzerine yerleştirildiği de yazılı bilgiler arasındadır. Çiriş otunun ölümle bağdaştırılmasının nedeni bitkinin yapraklarının grimsi-sarımsı bir renkte olması ve bu renklerin ölümün solgunluğunu çağrıştırması olduğu ifade edilmektedir. Bitkinin kök kısımlarının daha çok Yunan halkının yoksul kesimi tarafından tüketildiği bilinmektedir. Zehirli yılan ısırıklarına karşı koruyucu etkiye sahip olduğu düşünülürken fareler için öldürücü bir bitki olarak açıklanmaktadır. Yunan mitolojisinin yanı sıra Roma mitolojisinde de önemli bir yemek olarak geçtiği bilinmektedir (Tugay vd., 2012, s. 141).

Çiriş otu tarihi süreç içerisinde gıda olarak tüketilmesinin yanı sıra geleneksel tıpta da yoğun olarak kullanılan bir bitki olmuştur. Yara iyileştirici etkisinin bulunması, saçkıran tedavilerinde, vücutta bulunan zararlı mikroorganizmaların öldürülmesinde, ağrı kesici olarak, apse ve egzama tedavisi gibi hastalıkların iyileştirilmesinde kullanıldığı tespit edilmiştir (Arslan vd., 2020: 298). Bitkinin kök bölgesinde yüksek oranda fruktan bulunmaktadır. Bu nedenle kökleri karaciğer bozukluklarının giderilmesi, mide tahrişinin önlenmesi, vücutta meydana gelebilecek sivilcelerin tedavisinde ve kemiklerin kaynaması işleminde kullanılmaktadır. İçeriğinde bulunan C vitamini sayesinde bağışıklık sisteminin iyileştirilmesinde de etkilidir. Tıbbın yanı sıra ciltçilikte, ayakkabı yapıştırma alanında, maya endüstrisinde, kumaşlara parlaklık ve sertlik vermek amacıyla kullanıldığı bilinmektedir (Okçu & Kaplan, 2017, s. 262; Karataş vd., 2011, s. 35).

Kaymaz, E. & Sevim, U. JOTAGS, 2023, 11(2)

❌❌❌❌❌❌❌❌❌❌❌❌❌❌

Mart ve Nisan aylarında yeşil yaprakları topraktan yeni çıkarken dağlardan toplanan çiriş otu sebze olarak satılır ve çok miktarda tüketilir. Çirişli börek, çorba, sulu yemek ve pilav yapılır. Kendine has bir kokusu vardır.

Dağ pırasası, kirkiş otu, ya da gulik otu olarak da bilinen çiriş otu, egzama gibi cilt sorunlarına iyi gelen ve bağışıklığı güçlendiren bir bitki türüdür. Bunun yanında hoş kokusu ile bilinen sarı çiçekleri olan çiriş otu, taze kullanıldığı gibi kurutulmuş olarak da kullanılır. Salata, çorba gibi sulu yemekler, börek ve hatta çay formlarında tüketilir.

Çiriş Otu Nerede Yetişir?

Genellikle tarlalarda, açık alanlarda ve yol kenarlarında yetişir. Türkiye'de ve diğer ülkelerde yaygın olarak yetiştirilir. Ancak, yabani bitkiler arasında olduğu için toplama yaparken dikkatli olmak gerekir.

Çiriş Otu Faydaları Nelerdir?

C vitamini bakımından zengin olması nedeni ile bağışıklık sistemini güçlendirmede destekleyici olan çiriş otunun faydaları şunlardır:

• Anti-inflamatuar bileşikleri ile inflamasyonu azaltarak, ağrıları hafifletir
• İdrar söktürücü özelliği ile idrar yolu enfeksiyonuna iyi gelir
• Adet söktürücü olup, adet düzensizliğini azaltır
• Suyu, sivilce ve egzama gibi cilt sorunlarını gidermeye katkı sağlar
• Saç dökülmesini azaltıp, kökleri güçlendirir
• Hemoroid yani basur belirtilerini hafifletir
• İçeriğinde ki saponinler anne sütünü arttırır
• Antimikrobiyal bileşikleri yaraların iyileşme sürecini hızlandırır

Çiriş Otu Hangi Hastalıklara İyi Gelir?

Bu faydaların yanı sıra çiriş otu, antioksidanlar, vitaminler ve mineraller açısından da zengindir. Birçok hastalığın tedavisinde destek olarak kullanılır. Bazı hastalıklara iyi geldiği bilinenler şunlardır:

• Kas yorgunluğu,
• Kulak iltihabı,
• Romatizma,
• Diş ağrısı,
• Regl düzensizlikleri,
• Cilt hastalıkları,
• Öksürük,
• Vajinal akıntı.

Çiriş Otu Nasıl Kullanılır?

Gulik otu ya da çiriş otu, taze veya kuru olarak kullanılabilir. Genellikle çay veya salata gibi yiyeceklerde kullanılır. Saç ve cilt sağlığı için de kullanılabilen çiriş otunun kullanım formları şu şekilde listelenebilir:

• Çay Olarak Kullanımı: Sindirim problemlerinden stresle baş etmeye kadar birçok rahatsızlığı hafifletmeye yardımcı olabilir. Çay yapmak için, bir çay kaşığı kuru çiriş otunu bir fincana koyun ve üzerine kaynamış su ekleyin. 5-10 dakika demlenmesini bekleyin. Ardından süzüp içebilirsiniz.
• Salatalarda Kullanımı: Taze yapraklarını yıkayıp salatalarınıza doğrayarak ekleyebilirsiniz.
• Saç Sağlığı İçin Kullanımı: Saç dökülmesi gibi sorunları azaltmaya yardımcı olabilir. Masaj şeklinde uygulayabilir, şapuan içine ekleyerek deneyebilirsiniz.
• Cilt Sağlığı İçin Kullanımı: Ciltteki yaraları, sivilceleri ve lekeleri azaltmaya yardımcı olabilir. Doğrudan cilde uygulanabilir veya çay şeklinde içilerek fayda sağlayabilir.

Çiriş otu, sebzeler gibi sotelenerek pişirilebilir. Öte yandan çiriş otunu buzlukta saklayabilirsiniz. Bu şekilde uzun süre taze kalır.

Çiriş Otu Saça Nasıl Kullanılır?

Çiriş otu saç sağlığına faydalı bir bitkidir. Saç köklerini besler, saç derisini canlandırır ve saç dökülmesini önler. Ayrıca saçlara parlaklık ve hacim verir. Saç bakımı için farklı şekillerde kullanılabilir. Saç sağlığı için nasıl kullanılacağı hakkında detaylı bilgiler şu şekilde listelenebilir:

• Çiriş otu yağı: Saç derisine masaj yaparak uygulanabilir. Bu, saç köklerini besleyerek saçların daha sağlıklı ve güçlü olmasını sağlar. Eğer yağ elde etmek istiyorsanız, bitkinin çiçekleri ve yaprakları su buharında distile etmeniz gerekir.
• Şampuanlara eklenerek kullanımı: Çiriş otu yağı, saç şampuanına da eklenebilir. Bu sayede köklerin nem dengesi korunur ve saçlar güçlenir.
• Çay şeklinde kullanımı: Saç sağlığı için de kullanılabilir. Bir çay kaşığı kuru çiriş otu yaprağı kaynar suya eklenerek demlenir. Demlenen çay soğuduktan sonra saçlara uygulanabilir. Bu, saçların daha parlak ve hacimli görünmesini sağlar.
• Maske şeklinde kullanımı: Saç maskesi olarak da kullanılabilir. Bir avuç çiriş otu yaprağı blenderda çekilir ve bir yemek kaşığı zeytinyağı ile karıştırılır. Elde edilen karışım saça uygulanarak 30-40 dakika bekletilir ve saçlar daha sonra durulanır. Bu maske, saçların daha güçlü ve parlak görünmesini sağlar.

Çiriş Otu Cilde Nasıl Kullanılır?

Çiriş otu, cilt sağlığına faydalı bir bitkidir. Cildinize fayda sağlamak için doğrudan cildinize uygulayabilir veya çay şeklinde içebilirsiniz.

Doğrudan cilde uygulama: Çiriş otu egzama problemine iyi gelir ve ciltteki yaraların iyileşmesinde vücudu destekler. Bunun için, bir çay kaşığı kuru çiriş otunu biraz su ile karıştırarak macun kıvamına getirmeniz gerekir. Ardından karışımı. Hazırladığınız karışımı bölgeye uygulayıp 15-20 dakika beklettikten sonra durulayabilirsiniz.

Çay olarak içme: Çiriş otunu çay olarak tüketmek de cilt sağlığına fayda sağlar. İçerisindeki antioksidanlar sayesinde cildinizi besler ve nemlendirir. Bir tatlı kaşığı kuru ürünü bir bardak sıcak suya ekleyip 10 dakikaya kadar demlenmesini beklemelisiniz. Ardından süzerek tüketebilirsiniz.

Çiriş Otu Diğer Kullanım Alanları Nelerdir?

Çiriş otu, geleneksel tıp alanında yüzyıllardır kullanılmaktadır. Bununla birlikte, çiriş otu aşağıdaki alanlarda da kullanılır:

• Yemek yapımında kullanımı: Yaprakları, salatalar, omletler ve yemeklerde baharat olarak denenebilir. Tatlılara da eklenerek farklı bir aroma elde edilebilir.