Salda Gölü Türkiye'nin Mars'ı

Türkiye'nin Mars'ı, Dünya Mirası Oldu!

Salda Gölü, Burdur’un yaklaşık 64 km batısında Yeşilova ilçe sınırlarında yer alır.    

İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nurgül Balcı, Burdur'daki Salda Gölü'nün "Dünyanın En Önemli 100 Jeolojik Miras Listesi"nde yeralmasında Mars gezegenine benzerliğinin etkili olduğunu kaydetti. 

'JEOLOJİK AÇIDAN DA ÖNEMLİ OLDUĞUNU BELİRLEDİK'

İTÜ Jeomikrobiyoloji-Biyojeokimya Araştırma Grubu'nun liderliğini de yapan Prof. Dr. Balcı, tez çalışmaları, bilimsel makaleler, ulusal ve uluslararası bilimsel çalışmalarla Salda'nın önemini dünya çapında ortaya koyduklarını dile getirdi.

Son yıllarda özellikle NASA grubuyla yaptıkları çalışmalarla gölün etrafındaki karbonatların yalnızca görsel açıdan öne çıkmadığını, jeolojik açıdan da önemli olduğunu belirlediklerini anlatan Balcı, sözlerini şöyle sürdürdü:

"Bilimsel bilgi bu seçimde önemli bir kriterdi, biz bunu sağladık. 'Mars'taki Jezero kraterinde var olan karbonatlara ender benzeyen yegane yerlerden biri Salda' dedik. Buradaki izlerin, güneş sistemindeki gezegenlerde ve Mars'ta yaşam arama çalışmalarına ip ucu olabileceğini gösterdik. Bunu söyleyebilmek için bilimsel verilerle yaptığınız projelerin uluslararası camiada kabul görmesi gerekiyor. Bu çalışmaların kabulünü komisyon üyeleri gördükten sonra Salda, jeolojik miras ilan edildi." 

'SALDA, YAŞANAN İKLİM KRİZİYLE ÇOK KOLAYLIKLA YOK OLABİLECEK BİR ALAN'

Gölün çevresindeki karbonatların insan baskısı altında olduğunu dikkati çeken Balcı, Salda'nın yaşanan iklim kriziyle çok kolaylıkla yok olabilecek bir alan olduğu uyarısında bulundu.

Balcı, bu nedenle gölün özellikle korunması gerektiğini ifade ederek,

"Başvuruda buna dikkati çekmeye çalıştık. Jeolojik Miras Komisyonu da bu bilgiyi değerlendirerek listeye Salda Gölü'nü aldı. Bütün dünya buranın korunması gereken bir alan olduğunu kabul etti. Mars'la ilgili çalışan insanlar için burası odak noktası olacak. Bu anlamda göldeki bilimsel çalışmaların hızlandıracağını düşünüyorum. Türkiye'den jeolojik miras listesine aday diğer yerlerle ilgili yeterince bilimsel çalışma yapılması gerekiyor. 

BÖLGE 'JEOPARK' POTANSİYELİ TAŞIYOR

Uluslararası Jeoloji Bilimleri Birliğince başlatılan ve UNESCO tarafından desteklenen proje kapsamında 2 yılda bir açıklanan liste için Türkiye'den Burdur'daki Salda Gölü.

Güney Kore'nin Busan kentinde ağustos ayında 37'ncisi düzenlenen Dünya Jeoloji Kongresi'nde, Türkiye'den Salda Gölü'nün "Dünyanın En Önemli 100 Jeolojik Miras Listesi"nde yer aldığı açıklanmıştı. 

Salda Gölü, şu anda Dünya üzerinde var olduğunu bildiğimiz tek karbonat minerali birikimli ve deltalara sahip göl.Bu, şu açıdan önemli: Mars'a iniş yapan Perseverance aracının en önemli görevi, Mars yüzeyinde antik veya güncel yaşam izleri aramak olacak. Aracın 4 ana görevini sıralayacak olursak:

• Gezegenin mikrobik yaşanabilirliğini incelemek,
• Canlılık tarafından bırakılan biyoizleri tespit etmek,
• Kaya ve toprak örnekleri almak,
• Mars atmosferinde oksijen üretilip üretilemeyeceğini test etmek.

Jezero Krateri, Isidis Planitia adı verilen bir ovanın içerisinde. Bu ova, günümüzden 3.9 milyar yıl önce oluştu ve Mars yüzeyinde oluşan son ova.

Perseverance için temel mantık şu:

• Göl varsa, su var demektir. 
• Nehir varsa, enerji ve madde akışı var demektir.
• Delta(ırmağın çatallanarak denize döküldüğü yer.)varsa, zengin mineral çökeltileri var demektir.
• 

🌔🌔🌔🌔🌔🌔🌔🌔🌔🌔🌔🌔🌔🌔🌔🌔🌔

Güneş Sistemini Tanıyalım: Mars

Doç. Dr. Selçuk Topal

28/12/2023

Güneş sisteminde Güneş‘e yakın dördüncü gezegen olan Mars’ı daha yakından tanımak ister misiniz?

Dünya’ya en yakın gezegen Mars’tır.

Mars aynı zamanda yüzeyinde hareket edebilen uzay araçlarının gönderildiği ilk gezegendir. Dünya’dan sonra atmosferinde helikopter uçurulan ilk ve tek gök cismi de Mars’tır.

Mars’ın en belirgin yüzey özelliği kırmızı tonlarda görünmesidir. Bu nedenle Kızıl Gezegen olarak da bilinir. Mars’ın yüzeyinde uzun bir süredir aktif olmayan birçok volkanik dağ bulunur. Mars’ın yüzeyinde geniş ve uzun kanyon sistemleri bulunur. Ayrıca Mars’ın yüzeyinde, geçmişte su yataklarına ev sahipliği yaptığı düşünülen kanallar da vardır. 

Mars’ın kuzey ve güney kutup bölgelerinde buzullar bulunur. Mars’taki mevsim değişimlerine bağlı olarak buzulların kapladığı alanın boyutu da değişiklik gösterir. Buzulların bir kısmı karbondioksit (CO2) buzu içerirken bir kısmı su (H2O) buzu içerir.

Mars’ın sıcaklığı maksimum +20 ºC (ekvator bölgesinde) ve minimum -150 ºC (kutuplarda) arasında değişebilir. Mars’ın ortalama sıcaklığı ise -65 ºC’dir.

Atmosferi çok seyrek olduğundan gün içinde Mars’taki sıcaklık değişimi çok fazladır. Ayrıca Mars’ın yüzeyinden yükseldikçe atmosfer sıcaklığı hızlı bir şekilde düşer. Örneğin Mars’ın ekvator bölgesinde ayakta duruyor olsaydınız ayaklarınız adeta baharı yaşarken başınız kışı yaşardı.

Mars’ta gün batımı ve gün doğumu esnasında Güneş mavimsi görünür. Bunun nedeni Mars atmosferinin yüzeye yakın kısımlarında bulunan ince toz katmanıdır. Gün içinde ise Mars’ın gökyüzü puslu ve kızıl görünür.

Mars atmosferinin yüzeye yakın bölgelerinde hızı saatte ortalama 15 km ile 30 km arasında değişen rüzgârlar eser. Mars’ın atmosferi Dünya’nınkine kıyasla çok seyrek olduğu için rüzgâr aynı hızla esse de aynı etkiyi oluşturmaz. Mars’ta yüksek hızla esen bir rüzgâr, Dünya’da daha düşük hızla esen rüzgâra benzer bir etkiye yol açabilir.

Atmosferi çok ince olsa da rüzgâr Mars’ın yüzeyinde erozyona neden olabilir. Mars’ta yaklaşık her 3 yılda bir (Yaklaşık 5,5 Dünya yılına denk gelir.) gezegen ölçeğinde etkili toz fırtınaları gerçekleşir. 

Kütle ve yarıçap dikkate alındığında Mars’ın yüzeyindeki kütle çekim ivmesi Dünya’dakinin yaklaşık üçte biri kadardır.

Mars’ın Güneş’e uzaklığı yörünge hareketi sırasında 43 milyon km değişkenlik gösterdiği için bu mesafe farkı Mars’ın kuzey ve güney yarım küresinde mevsimsel değişimlere etki edebilir. 

Eksen eğikliği yaklaşık 25 derece olan Mars’ta dört mevsim görülür. Ancak her bir mevsim ortalama 6 ay (Dünya’dakinin iki katı) sürer. Mars’ta mevsim süreleri tam olarak eşit uzunlukta değildir. Çünkü Mars’ın Güneş etrafındaki yörüngesi tam olarak daire değil, elips şeklindedir.

Mars’ın güney yarım küresinin yaz mevsimindeki ortalama sıcaklığı, kuzey yarım küresinin yaz mevsimindeki sıcaklığına kıyasla daha yüksek olur. Bu sıcaklık farkı atmosferde güçlü rüzgârların oluşmasına ve büyük fırtınalara neden olabilir.

Mars’ın yüzeyindeki kraterlerde bulunan su buzu kalıcı bir buz kaynağıdır ve kutup bölgelerindeki buzullar gibi mevsimsel değişimlerden etkilenmez.  

Mars, karbondioksit kristallerinden oluşan karların yağdığı bilinen tek gezegendir.

Gök cisimleri örneğin yıldızlar ve gezegenler gökyüzünde çoğunlukla batıdan doğuya doğru hareket eder. Ancak gezegenler bu duruma her zaman uymaz. Çok uzakta yer alan arka plandaki yıldızlara kıyasla bazen gökyüzünde ters yönde hareket ediyormuş gibi görünebilirler. Gezegenlerin bu hareketi “retrogate hareket” olarak isimlendirilir.

Mars, gökyüzünde retrogate hareketi en belirgin fark edilebilen gezegenlerden biridir.

Mars Hakkında Bilmeniz Gereken 10 Şey

1. Mars’ın kızıl görünmesinin nedeni, yüzeyinde ve atmosferinde bulunan demir oksittir.
2. Mars’ın bir günü Dünya gününden sadece 40 dakika daha uzundur.
3. Mars’ın eksen eğikliği, Dünya’nın eksen eğikliğine çok yakındır.
4. Mars’ta dört mevsim yaşanır. Ancak her bir mevsim ortalama 6 ay sürer.
5. Mars karbondioksit karının yağdığı bilinen tek gezegendir.
6. Çoğunlukla karbondioksit içeren atmosferinin yoğunluğu, Dünya atmosferinin %1’i kadardır.
7. Mars’ta buz hâlinde su bulunuyor. Ancak bugüne kadar yüzeyinde veya yüzeyin altında sıvı su bulunamadı.
8. Mars’ta 4,7 büyüklüğünde deprem kaydedildi. Bu, başka bir gezegende bugüne kadar kaydedilen en büyük deprem.
9. Mars, Dünya dışında insanlar tarafından ziyaret edilmesi planlanan ilk gezegen.
10. Mars’ın güneş rüzgârlarından kendisini koruyabilecek güçte bir manyetik alanı yok.     

Yazar Hakkında:

Doç. Dr. Selçuk Topal

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fizik Bölümü

Yüksek Enerji ve Plazma Fiziği Anabilim Dalı