Perennial felsefe İslâmiyet

☝🏻O,ilk ve son,varliği açikça görünen ve varliği gizli olandır.~Hadîd,3

Perennial felsefe

Daimicilik, tüm insanlar için geçerli ve daimi olan gerçeğin ilkelerinin varlığını savunur

İslamiyette; 

Hallac-ı Mansur

İslamiyette Hallac Mansur, İbn Arabi ve Mevlana Celaleddin-i Rumi, Yunus Emre, Şems-i Tebrizi, Aziz Nesefi, Muhammed Gavs, Dârâ Şükûh, Aynülkudât Hemedânî, Şihabüddin Sühreverdi, Abdurrahman el-Çişti, İbn Miskeveyh, İhvân-ı Safâ mensupları gibi bazı sufiler, mistikler ve düşünürler farklı din ve inanç mensuplarının da hakikate erişebileceklerini yazmış veya bu şekilde yorumlanabilecek ifadelerde bulunmuşlardır.

12.yüzyıldan bir İhvân-ı Safâ risalesi yazması

Örneğin Hallac ile ilgili bir anekdotta ondan aktarılan aşağıdaki satırlar onun perennial bakışa sahip olduğunu net çizgilerle göstermektedir:

"Bilesin ki, Yahudilik, Hıristiyanlık ve diğer dinler, sadece çeşitli sanlar ve farklı isimlerdir; fakat hepsinde maksat aynıdır,farklı değildir. Ben dinlerin ne olduğu konusunu çok düşündüm. Neticede gördüm ki, dinler, bir kökün çeşitli dallarıdır. Bir insandan, onu alışkanlıklarından alıkoyan ve bağlarından koparan bir din seçmesini talep etme. O zaten varlığın sebebini ve yüce gayelerin manasını kendisinin en iyi anladığı şekilde arayacaktır." 

Dârâ Şükûh sufi üstadı hocası Miyan Mir ile görülüyor. 

İslam dünyasında felsefe içinde perennial felsefeye en yakın düşünce biçimi Kadim Hikmet anlamına gelen Arapça el-''Hikmetü’l-hâlide'' ve Farsça ''Câvidân-ı Hıred'' kavramlarını kullanarak farklı dinlere mensup bilgelerin sözlerini topladığı bir tür antoloji hazırlayan İbn Miskeveyh'e (940-1030) aittir. Miskeveyh eserinin girişine eserinin telif sebebi olarak yazdıkları düşünürün perennial felsefenin tarih ve kültür üstü niteliğine yönelik düşüncelerini net biçimde yansıtmaktadır:

“Bu teliften amacım, daha önce de belirttiğim gibi Câvidân-ı Hıred adlı kadim hikemiyât kitabını Fars, Hind, Arap ve Rum hikemiyâtı ile tamamlamaktır ki bu hikmetler, insanların çoğunluğu tarafından yararlanılan ve seçkinleri tarafından da iştirak edilen hikmetlerdir. 

Bunların, hem mana hem lafız bakımından her millette tekrarlandığını göreceksin. Bu tekrarları belirtmekten kasıt şuna dikkatini çekmektir; Bütün ümmetlerin akılları, tek bir yolu izlemekte, ülkelere ve zamanlara göre değişmemektedir.

Hiçbir şey bu akılların zaman ve devirler üstü seyrini geri çeviremez. Dolayısıyla bu kitaba Câvidân-ı Hıred adını vermek gayet uygun düşmektedir.”  

Kalkütta'da Viktorya Anıtında bulunan Mecma-ül-Bahreynnüshası

Perennial tutumun belki en fazla görüldüğü yer dinler arasında karşılaşmaların en yoğun olduğu Hindistan olmuştur.

Hindistan'da Babür imparatoru Şah Cihan'ın en büyük oğlu ve vârisi olan Dârâ Şükûh (1615-1659) başta Hinduizme olmak üzere çeşitli dinlere yakın bir ilgi duymuş hatta tarihte ilk karşılaştırmalı dini çalışma olarak geçebilecek eserler hazırlatmış ve Hindistan'ın çeşitli panditleriyle birlikte hazırladığı İki Denizin/Okyanusun Birleşmesi anlamına gelen Farsça Mecma-ül-Bahreyn (Farsça: مجمع البحرین) adlı incelemesinde Sufi ve Vedantik görüşler arasında ortak zemini açığa çıkarmaya çalışmıştır.

Türkçe eserler:

Kitaplar

• Aldous Huxley, Kadim Felsefe, çev.Mutlu Yetkin, İthaki Yayınları, 2014.
• Hüseyin Yılmaz, Ezelî Hikmet ve Dinler, İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Mustafa Tahralı, Çağ ve Hakikat, Rene Guenon'dan Seçme Makaleler ve Yorumlar, Kubbealtı Yayınevi, İstanbul 2018.
• Abdullah Kasay, Düşüncemizde Gelenekselci Ekol Eleştirisi, Ankara:Pruva Yayınları, 2020
• İhvân-ı Safâ Risaleleri, Ayrıntı Yayınları
• Hazret İnayet Han, Mistik Yürek, Haz.Çiğdem Oygur, Satori Yayınları, 2020.
• Frithjof Schuon, Dinlerin Aşkın Birliği, çev.Yavuz Keskin, Ruh ve Madde Yayınları, 1992.
• Helena Petrovna Blavatsky, Peçesiz İsis, 1-2, çev.Rüya S.Uğurlu, Mitra, 2022.
• H.P.Blavatsky, Gizli Öğreti, 1 ve 2, çev. Rüya S.Uğurlu, Mitra, 2023.
• Annemarie Schimmel, Hallac: Kurtarın Beni Tanrı'dan, çev.G.Ahmetcan Asena, Pan Yayıncılık, 2009.
• Toshihiko Izutsu, Taoculuktaki Anahtar Kavramlar, çev. Ahmet Yüksel Özemre, Kaknüs Yayınları, 2011.
• Toshihiko Izutsu, İbn Arabi'nin Füsûs'unda Anahtar Kavramlar, Çev. Ahmet Yüksel Özemre, Kaknüs Yayınları, 1999.
• Constantin Tacou (Haz.), Din ve Fenomenoloji: Mircea Éliade'nin Eserlerine Toplu Bakış, çev.Havva Köser, İz Yayıncılık, 2000.
• Frithjof Schuon, İslam ve Ezeli Hikmet, çev.Şahabettin Yalçın, İz Yayıncılık, 2013.
• Frithjof Schuon, Varlık Bilgi ve Din, çev. Şehabeddin Yalçın, 1997.
• René Guénon, Hindu Doktrinleri, çev. Esra Temür, Kapı Yayınları, 2022.
• René Guénon, Hristiyan Ezoterizmi, çev. Yunus Emre Kalın, Kapı Yayınları, 2022.
• William Chittick, Hayal Âlemleri, çev. Mehmet Demirkaya, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1999.
• Seyyid Hüseyin Nasr, Bilgi ve Kutsal, çev.Yusuf Yazar, İz Yayıncılık, 2022.
• Hakim Bey, Kutsal Sürükleniş:İslam'ın Kıyısındaki Yazılar, çev.Tolga Öztürk, SUB Yayınları, 2023.
• Keith E. Johnson, Dini Çoğulculuk, çev.(ed.) Ruhattin Yazıoğlu-Hüsnü Aydeniz, İz Yayınları, 2006.
• Mustafa Eren, John Hick'te Dini Çoğulculuk, Otorite Yayınları, 2016.